Hoe een simpel mondstukje je nachtrust kan terugpakken

Waarom een mondstukje soms beter werkt dan een grote machine

Als mensen het over slaapapneu hebben, gaat het gesprek bijna altijd meteen over CPAP: zo’n apparaat met een slang en een masker dat lucht in je keel blaast. Heel effectief, maar nou ja, ook behoorlijk aanwezig in je slaapkamer.

Toch lopen er in Nederland en België heel wat mensen rond die hun CPAP na een paar nachten in de kast hebben gelegd. Te luidruchtig, te onhandig, masker zit niet lekker, partner wordt er gek van. Neem Karin, 49 jaar, kantoorwerk, matige slaapapneu. Zij kreeg een CPAP, hield het drie weken vol en gaf het op. Pas toen haar KNO-arts haar doorstuurde naar een tandarts-slaapgeneeskunde voor een MRA, kwam er schot in de zaak. Klein mondstukje, geen slang, geen masker. En opeens hield ze haar behandeling wél vol.

Dat is precies waar MRA’s interessant worden: ze zijn minder “in your face” dan een CPAP en daardoor voor veel mensen makkelijker vol te houden. En behandeling die je volhoudt, wint het in de praktijk vaak van behandeling die op papier beter scoort, maar in de la belandt.

Hoe zo’n MRA precies met je kaak zit te rommelen

Een MRA is eigenlijk een op maat gemaakt bitje dat je onder- en bovenkaak in een iets andere stand zet. Je onderkaak wordt een stukje naar voren geschoven. Klinkt vervelend, valt in de praktijk meestal mee.

Wat er dan gebeurt:

• je tong ligt minder snel naar achteren
• je keelholte blijft wat ruimer
• de luchtweg klapt minder snel dicht

Bij iemand met obstructieve slaapapneu zakt de luchtweg tijdens de slaap steeds half of helemaal dicht. Door de onderkaak naar voren te zetten, trek je de boel letterlijk wat open. Niet magisch, wel behoorlijk logisch anatomisch gezien.

De meeste MRA’s bestaan uit twee delen (boven en onder) die met een scharniertje of staafjes aan elkaar vastzitten. Met schroefjes of stangetjes kan de tandarts de stand stapje voor stapje verder naar voren zetten. Dat heet “titreren” - net zolang bijstellen tot je ademstops duidelijk minder zijn, maar je kaak en spieren het nog aankunnen.

Voor wie is een mondstukje eigenlijk bedoeld?

Niet iedereen met slaapapneu loopt de praktijk uit met een MRA. Artsen en tandartsen kijken naar een paar dingen tegelijk:

• Hoe ernstig is de slaapapneu? (lichte, matige of ernstige vorm)
• Hoe is je gebit en kaakstand?
• Kun je je mond ver genoeg openen en de kaak voldoende naar voren bewegen?
• Heb je veel last van snurken?

In grote lijnen zie je in de richtlijnen het volgende patroon terugkomen:

• Bij lichte tot matige slaapapneu wordt een MRA vaak als serieuze optie besproken, soms zelfs als eerste keuze.
• Bij ernstige slaapapneu blijft CPAP meestal de voorkeursbehandeling, maar: als iemand CPAP echt niet verdraagt, kan een MRA alsnog een goede tweede keuze zijn.
• Bij primair snurken (wel snurken, geen apneu) wordt een MRA ook veel ingezet, juist omdat het relatief eenvoudig is en vaak goed helpt tegen het geluid.

Neem Mark, 38 jaar, sportief, BMI netjes, maar tóch matige slaapapneu en zwaar snurken. Zijn AHI (aantal ademstops per uur slaap) zat rond de 18. CPAP vond hij een brug te ver. Met een MRA zakte zijn AHI naar 5 en zijn partner kon eindelijk weer doorslapen. Niet iedereen haalt zulke nette cijfers, maar dit is precies de groep waar een MRA vaak een mooie middenweg is.

Hoe gaat dat traject bij een MRA in de praktijk?

De route loopt meestal zo:

1. De huisarts verwijst je naar een longarts, KNO-arts of slaapcentrum.
2. Je krijgt een slaaponderzoek (bijvoorbeeld een polygrafie thuis of een nacht in een slaapcentrum).
3. Bij lichte of matige slaapapneu, of als CPAP niet lukt, word je vaak doorverwezen naar een gespecialiseerde tandarts of gnatholoog.

Bij die tandarts gebeurt het volgende, in gewone-mensentaal:

• Er wordt gekeken naar je gebit, kaakgewrichten en hoe ver je onderkaak naar voren kan.
• Er worden afdrukken of digitale scans van je tanden gemaakt.
• Soms wordt met een meetinstrument bepaald wat je “maximale protrusie” is (hoe ver je kaak veilig naar voren kan).
• Op basis daarvan wordt de MRA op maat gemaakt in een tandtechnisch laboratorium.

Na een paar weken kom je terug, krijg je het mondstukje mee en begint een soort instelperiode. Vaak wordt de kaakstand in kleine stapjes verder naar voren gezet, bijvoorbeeld om de paar weken, afhankelijk van je klachten en eventuele bijwerkingen.

Na een aantal maanden volgt vaak een nieuwe slaapmeting om te kijken wat het effect is op je ademstops en zuurstofdalingen. Niet alleen “ik voel me beter” is belangrijk, maar ook de objectieve cijfers.

Voordelen waar gebruikers vaak over beginnen

Als je met mensen praat die én CPAP én MRA geprobeerd hebben, hoor je vaak dezelfde dingen terug over de MRA:

• Minder “gedoe” in bed, geen slang, geen masker
• Makkelijk mee te nemen op reis
• Partner heeft minder last van geluid en zichtbare apparatuur
• Minder kans op lekkende lucht of droge neus/ogen

Er zijn ook mensen die zich met een MRA gewoon meer zichzelf voelen. Een apparaat naast je bed en een masker op je gezicht kan psychologisch best zwaar wegen. Een klein mondstukje in je mond voelt dan een stuk minder medisch, hoe gek dat misschien ook klinkt.

Belangrijk om te zeggen: in onderzoeken zie je dat CPAP gemiddeld beter scoort op het verminderen van het aantal ademstops, vooral bij ernstige slaapapneu. Maar als je CPAP nauwelijks gebruikt, en een MRA wél elke nacht, verschuift de balans in het echte leven. Therapie-trouw wint het vaak van theoretische perfectie.

De keerzijde: waar moet je nuchter rekening mee houden?

Een MRA is geen wondermiddel. Er zijn duidelijke nadelen en risico’s waar je echt even bij stil moet staan.

Veelgehoorde bijwerkingen in de eerste weken:

• pijnlijke of vermoeide kauwspieren bij het opstaan
• druk op tanden en kiezen
• lichte overmatige speekselproductie of juist een drogere mond
• soms tijdelijk een gevoel dat je kaak “niet helemaal goed zit” bij het wakker worden

Bij de meeste mensen trekken deze klachten na een paar weken gebruik grotendeels weg, zeker als de tandarts de stand rustig opbouwt.

Op de langere termijn kan er iets veranderen in je gebit en kaakstand. Tanden kunnen bijvoorbeeld iets verschuiven, de beet kan veranderen. Niet iedereen merkt daar last van in het dagelijks leven, maar het is wel iets wat serieus wordt genomen. Daarom zijn regelmatige controles bij de behandelend tandarts geen luxe.

En dan nog iets waar mensen soms van schrikken: een MRA is niet bij iedereen voldoende. Er zijn mensen bij wie de AHI maar beperkt daalt, terwijl ze toch nog duidelijke klachten en risico’s houden. In dat geval moet je eerlijk durven zijn: misschien is een andere behandeling dan toch beter.

Wanneer is een MRA gewoon geen goed idee?

Er zijn situaties waarin een tandarts of arts zegt: liever niet.

Denk aan:

• te weinig eigen tanden/kiezen om het mondstukje goed vast te houden
• ernstige parodontitis (tandvlees- en kaakbotproblemen)
• kaakgewrichtsklachten die verergeren bij naar voren schuiven
• mensen die de kaak nauwelijks naar voren kunnen bewegen

Ook bij heel ernstige slaapapneu, vooral als er al hart- en vaatziekten spelen, zal een arts vaak eerst stevig inzetten op CPAP, omdat de gezondheidsrisico’s daar simpelweg groter zijn. Een MRA kan dan soms nog als aanvulling of tweede keuze dienen, maar niet als makkelijk alternatief “omdat het fijner voelt”.

En hoe zit het met kosten en vergoeding in Nederland en België?

Hier wordt het altijd net even ingewikkelder, want de regels verschillen per land en per verzekeraar, en ze veranderen ook nog eens om de zoveel tijd.

In Nederland geldt grofweg:

• Een MRA voor bewezen obstructieve slaapapneu wordt in veel gevallen vergoed vanuit de basisverzekering, mits voorgeschreven door een medisch specialist en gemaakt door een erkende tandarts.
• Voor alleen snurken zonder apneu is vergoeding meestal niet aan de orde; dan betaal je het vaak zelf.

In België is de situatie iets gefragmenteerder en hangt veel af van het type slaapcentrum, de betrokken specialist en de conventies met het ziekenfonds. Ook hier geldt: bij duidelijke slaapapneu is er soms (gedeeltelijke) terugbetaling mogelijk, bij puur snurken meestal niet.

In beide landen is het verstandig om vóór je aan het traject begint:

• met je specialist te bespreken of hij/zij verwacht dat er vergoeding mogelijk is
• je zorgverzekeraar of ziekenfonds te bellen met een duidelijke beschrijving: MRA bij obstructieve slaapapneu, voorgeschreven door specialist

Zo voorkom je nare verrassingen achteraf, want de bedragen lopen al snel op tot enkele honderden euro’s of meer.

MRA of CPAP: waar kies je nou voor?

Dit is geen simpele “of-of” vraag, al wordt het soms zo gepresenteerd. In de praktijk zie je eerder een soort menukaart:

• Bij lichte tot matige slaapapneu: MRA of CPAP, afhankelijk van je voorkeur, anatomie en eventuele andere behandelingen (afvallen, slaappositietraining, alcoholbeperking).
• Bij ernstige slaapapneu: CPAP als eerste keuze, MRA als alternatief als CPAP echt niet lukt.

Soms worden behandelingen ook gecombineerd. Iemand met ernstige apneu kan bijvoorbeeld een MRA gebruiken in combinatie met een lagere CPAP-druk, wat het draagcomfort van CPAP verbetert. Of een MRA wordt gecombineerd met slaappositietraining bij mensen die vooral op de rug veel apneus hebben.

De kern: laat je niet in een hokje duwen. Bespreek met je arts wat voor jou haalbaar is, wat je al geprobeerd hebt en wat je verwachtingen zijn. Een eerlijk gesprek voorkomt dat een duur hulpmiddel ongebruikt in een nachtkastje verdwijnt.

Hoe weet je of jouw MRA echt iets doet?

Dat je minder snurkt, is fijn. Dat je partner rustiger slaapt, ook. Maar bij slaapapneu gaat het uiteindelijk om meer dan geluid. Het gaat om zuurstofdalingen, hartbelasting, bloeddruk en dagfunctioneren.

Daarom is het verstandig dat er na het instellen van je MRA een controle-slaaponderzoek plaatsvindt. Dat kan vaak gewoon thuis met een draagbaar meetkastje. De arts kijkt dan:

• hoeveel ademstops je nog hebt per uur
• hoe diep je zuurstofgehalte daalt
• hoe je slaappatroon eruitziet

Als die waarden duidelijk verbeteren én jij je beter voelt, dan zit je goed. Als de cijfers tegenvallen, moet er bijgestuurd worden: MRA verder naar voren, andere behandeling erbij, of toch terug naar CPAP.

Zelf kun je ook op signalen letten:

• word je minder vaak wakker met hoofdpijn?
• kun je je overdag beter concentreren?
• val je minder snel in slaap op de bank, in de trein of achter je computer?

Dat zijn geen perfecte meetinstrumenten, maar ze vertellen wel iets over de impact van de behandeling op je dagelijks leven.

Veelgestelde vragen over MRA-mondstukjes

Doet slapen met een MRA pijn?

In het begin ervaren veel mensen wat spierpijn in de kaken of een stijf gevoel bij het opstaan. Dat trekt meestal binnen enkele weken weg. Als de pijn blijft of erger wordt, moet de tandarts de stand vaak aanpassen. Blijvende, hevige pijn is niet de bedoeling en is een reden om terug te gaan.

Kun je met een kunstgebit een MRA gebruiken?

Met een volledig kunstgebit wordt het lastig, omdat een MRA houvast nodig heeft aan tanden en kiezen. Bij een gedeeltelijk kunstgebit kan het soms wel. Dat is echt maatwerk en moet beoordeeld worden door een tandarts met ervaring in slaapapneu-hulpmiddelen.

Is een MRA net zo effectief als CPAP?

Bij lichte tot matige slaapapneu kan een MRA qua effect in de buurt komen van CPAP, zeker als je het mondstukje trouw elke nacht draagt. Bij ernstige slaapapneu haalt CPAP in onderzoeken meestal betere resultaten. Maar een matig werkende behandeling die je élke nacht gebruikt, is in de praktijk vaak waardevoller dan een perfecte behandeling die in de kast ligt.

Hoe lang gaat een MRA mee?

Gemiddeld gaat een MRA een aantal jaren mee, vaak ergens tussen de 3 en 5 jaar. Dat hangt af van het type apparaat, hoe je ermee omgaat, of je tanden verschuiven en of er schade optreedt. Jaarlijkse controle bij de tandarts helpt om problemen vroeg op te sporen.

Mag ik met MRA gewoon op mijn zij of buik slapen?

Ja, in principe wel. Veel mensen slapen met een MRA prima op de zij. Op de buik kan het soms wat lastiger zijn door de stand van de kaak en de druk op het gezicht, maar dat verschilt per persoon. Probeer verschillende houdingen uit en bespreek problemen met je tandarts of slaaparts.

Waar kun je betrouwbare informatie vinden?

Wie verder wil lezen, kan terecht bij:

• Thuisarts - Slaapapneu voor heldere uitleg in begrijpelijke taal
• Gezondheidsnet - Slaapapneu voor achtergrondartikelen en praktische tips
• Slaapinstituut Nederland voor informatie over slaapstoornissen en behandelingen

Tot slot: een MRA is geen gadget, maar een serieus medisch hulpmiddel. Laat je goed onderzoeken, stel kritische vragen aan je arts en tandarts, en luister ook naar je eigen ervaring. Want uiteindelijk gaat het om één ding: dat jij weer wakker wordt met het gevoel dat je écht geslapen hebt.