Reuma en slapeloze nachten: waarom je lijf niet wil meewerken

Waarom reuma en slaap zo’n lastige combinatie zijn

Je zou denken: als je lijf de hele dag pijn doet, dan val je ’s avonds uitgeput in slaap. Maar bij reuma werkt het vaak precies andersom. Pijn, stijfheid en ontstekingen zorgen ervoor dat je lijf in een soort “alarmstand” blijft staan. En een lichaam dat in de alarmstand staat, vindt slapen eigenlijk best wel lastig.

Veel mensen met reumatoïde artritis, artrose, spondyloartritis of andere reumatische aandoeningen herkennen hetzelfde patroon: laat inslapen, vaak wakker worden, onrustig slapen en ’s ochtends opstaan met het gevoel dat je nauwelijks geslapen hebt. Alsof je nachtrust meer weg heeft van een gevecht dan van herstel.

Neem Anja, 52 jaar, met reumatoïde artritis. Overdag redt ze zich redelijk met medicatie en een vast ritme. Maar ’s nachts wordt ze meerdere keren wakker van pijn in haar handen en schouders. Ze moet dan letterlijk even “loslopen” op de overloop voor ze weer kan liggen. Tegen de tijd dat de wekker gaat, voelt ze zich gesloopt. En toch moet de dag weer beginnen.

Herkenbaar? Dan is de kans groot dat je in dezelfde vicieuze cirkel zit: pijn verstoort je slaap, en slechte slaap maakt de pijn weer intenser.

Hoe pijn je slaap saboteert (en andersom)

Pijn die blijft “doorklinken” in je hoofd

Bij reuma zijn je gewrichten vaak ontstoken of geïrriteerd. Dat geeft niet alleen lokale pijn, maar zorgt er ook voor dat je zenuwstelsel gevoeliger wordt. Je hersenen blijven als het ware signalen binnenkrijgen: hier is iets mis, let op!

Overdag kun je jezelf nog afleiden met werk, gesprekken of tv. Maar ’s nachts, als het stil is, valt die afleiding weg. Dan wordt de pijn opeens veel nadrukkelijker. Je gaat erop letten, je wordt er onrustig van, je gaat piekeren: “Als ik nu niet slaap, ben ik morgen weer kapot.” En precies dat piekeren houdt je weer wakker.

Slaaptekort maakt pijn scherper

Het oneerlijke is: hoe slechter je slaapt, hoe gevoeliger je lichaam wordt voor pijn. Onderzoek laat zien dat te weinig diepe slaap de pijndrempel verlaagt. Met andere woorden: prikkels die je normaal misschien als “vervelend” zou ervaren, voelen bij slaaptekort sneller als “echt pijnlijk”.

Veel mensen met reuma merken dat na een paar nachten slecht slapen hun gewrichten branderig, zeurend of stekend aanvoelen, zelfs als de ontstekingswaarden niet eens zo hoog zijn. Je lichaam heeft simpelweg minder veerkracht.

En zo houd je onbedoeld de cirkel in stand: pijn → slechter slapen → meer pijn → nog slechter slapen.

Het is niet alleen de pijn: nog meer stoorzenders in de nacht

Pijn is een grote boosdoener, maar zeker niet de enige.

Ochtendstijfheid die al ’s nachts begint

Veel mensen met reuma kennen het: die typische ochtendstijfheid. Maar die stijfheid bouwt zich vaak al in de nacht op, vooral als je lang in dezelfde houding ligt. Je wordt dan wakker omdat je je simpelweg niet meer prettig kunt draaien of verleggen. Iedere keer dat je half wakker wordt om een andere houding te zoeken, verlies je weer een stukje diepe slaap.

Medicijnen die je ritme beïnvloeden

Medicatie kan helpen om ontstekingen en pijn te remmen, maar kan ook bijwerkingen hebben die jouw slaap verstoren. Denk aan:

• corticosteroïden (zoals prednison) die je onrustig maken of een soort “hyper” gevoel geven;
• bepaalde pijnstillers die maagklachten geven, waardoor je moeilijker ligt;
• medicijnen die juist slaperig maken overdag, waardoor je ’s nachts minder moe bent.

Hier komt vaak een beetje puzzelwerk bij kijken: wanneer neem je wat, en wat doet dat met je nacht? Dat kun je het beste in overleg met je reumatoloog of huisarts uitproberen.

Vermoeidheid is niet hetzelfde als slaperigheid

Veel mensen met reuma zeggen: “Ik ben de hele dag doodmoe, maar als ik in bed lig, ben ik klaarwakker.” Vermoeidheid door reuma is vaak een soort totale uitputting van je lijf, maar dat betekent niet automatisch dat je hersenen klaar zijn om te slapen. Zeker niet als je veel stress, zorgen of pijn hebt.

Dat verschil – moe zijn versus slaperig zijn – is belangrijk. Je kunt je namelijk uitgeput voelen, maar toch geen slaapdruk hebben opgebouwd als je bijvoorbeeld veel dutjes doet overdag of veel ligt.

Waarom artsen dit soms onderschatten

In de spreekkamer gaat het vaak over ontstekingswaarden, röntgenfoto’s en medicatie. Logisch, want dat is de medische kant. Maar hoe vaak wordt er écht doorgevraagd over je nachten?

Veel patiënten vertellen dat ze bij de reumatoloog vooral focussen op pijn en stijfheid overdag. De nachten komen pas ter sprake als de arts er expliciet naar vraagt – en dat gebeurt nou ja, niet altijd. Terwijl slaapkwaliteit een enorme invloed heeft op hoe jij je ziekte ervaart.

Sommige mensen voelen zich zelfs een beetje “aanstellerig” als ze over vermoeidheid en slaapproblemen beginnen. Alsof dat minder serieus is dan een gezwollen knie. Maar slecht slapen is geen detail. Het bepaalt hoeveel je aankunt, hoe je stemming is, en hoe je omgaat met pijn.

Je mag dit dus echt zelf aankaarten. Bijvoorbeeld zo: “Mijn pijn is iets beter met de medicatie, maar mijn nachten zijn nog steeds heel slecht. Kunnen we dáár ook naar kijken?”

Hoe weet je of je slaap echt verstoord is?

Je hoeft geen slaaponderzoek te doen om te merken dat je nachtrust niet lekker loopt. Een paar signalen die veel mensen met reuma noemen:

• je doet er lang over om in slaap te vallen (langer dan een half uur);
• je wordt meerdere keren per nacht wakker van pijn of ongemak;
• je ligt vaak wakker te piekeren of te malen;
• je wordt ’s ochtends niet uitgerust wakker, ook niet na 7–8 uur in bed;
• je hebt overdag moeite om je ogen open te houden, of je hebt een kort lontje.

Sommigen houden een simpel slaapdagboekje bij: hoe laat naar bed, hoe lang wakker gelegen, hoe vaak wakker geworden, hoeveel pijn (bijvoorbeeld op een schaal van 0 tot 10). Na een week of twee zie je vaak al patronen. Dat kan heel handig zijn om mee te nemen naar je arts of verpleegkundige.

Op sites als Thuisarts.nl vind je informatie over slapeloosheid in het algemeen. Het is geen reumaspecifieke info, maar veel adviezen zijn wél toepasbaar.

Kleine aanpassingen die in bed veel kunnen schelen

Laten we eerlijk zijn: je neemt de reuma niet weg met een nieuw kussen of een andere deken. Maar je kunt het jezelf in de nacht soms wel net een stukje draaglijker maken.

Speel met houding en ondersteuning

Mensen met reuma worden vaak een soort “kussenarchitect”. En dat is helemaal niet gek.

• Bij pijn in heupen of onderrug kan het helpen om op je zij te liggen met een kussen tussen je knieën, zodat je bekken rechter blijft.
• Bij schouderklachten kan een extra kussen onder je arm of voor je borst de druk verminderen.
• Bij knieproblemen kan een dun kussen onder of net onder de knie verlichting geven.

Het is even uitproberen, maar het idee is simpel: ondersteun de gewrichten die anders “hangen” of in een geforceerde stand liggen.

Matras en bed: wanneer is het tijd om te wisselen?

Een te hard matras kan ervoor zorgen dat gevoelige gewrichten te veel druk krijgen. Een te zacht matras laat je juist wegzakken, waardoor je wervelkolom en heupen scheef liggen. Veel mensen met reuma varen wel bij een matras met goede drukverdeling en ondersteuning. Dat hoeft niet per se een duur “medisch” matras te zijn, maar wel eentje die past bij jouw lichaam.

Als je merkt dat je in hotels of logeerbedden beter (of juist slechter) slaapt, is dat een signaal om serieus naar je eigen matras te kijken.

Warmte als stille helper

Warmte ontspant spieren en kan stijfheid verminderen. Denk aan een warmtekruik (met hoes!), een elektrisch dekentje met timer, of een warme douche vlak voor het slapen. Let wel op dat je je huid niet verbrandt, zeker als je door medicatie minder goed voelt hoe heet iets is.

In de ochtend kan een warme douche ook helpen om die eerste stijfheid wat dragelijker te maken, zodat je dag minder stroef begint.

Wat kun je overdag doen voor een betere nacht?

Het voelt soms oneerlijk: je moet overdag al zoveel rekening houden met reuma, en dan “moet” je ook nog aan je slaap denken. Maar een paar kleine aanpassingen kunnen op de langere termijn wel verschil maken.

Rust én regelmaat (maar niet alleen maar liggen)

Je lichaam houdt van ritme. Probeer ongeveer op dezelfde tijden op te staan en naar bed te gaan – ook in het weekend. Dat helpt je biologische klok.

Daarnaast is het goed om wél te bewegen, maar niet tot uitputting. Veel mensen met reuma merken dat lichte beweging (wandelen, rustig fietsen, eventueel warmwatertherapie) overdag helpt om ’s avonds beter te slapen. Te veel of te zware inspanning vlak voor het slapen kan juist averechts werken.

Hele dagen liggen op de bank lijkt verleidelijk als je veel pijn hebt, maar maakt je vaak op de lange termijn stijver en zorgt ervoor dat je ’s nachts minder slaperig bent.

Piekeren en reuma: het hoofd draait ook overuren

Reuma is niet alleen een lichamelijk verhaal. Zorgen over werk, gezin, je toekomst, je lichaam dat je in de steek lijkt te laten – het stapelt zich op. En dat komt vaak precies ’s avonds boven, als het stil wordt.

Sommigen vinden het prettig om een soort “piekerkwartier” eerder op de avond in te bouwen: even bewust zitten, dingen opschrijven, eventueel samen met een partner praten. Wat op papier staat, hoeft ’s nachts niet meer keer op keer door je hoofd te malen.

Bij hardnekkige slapeloosheid kan cognitieve gedragstherapie voor insomnia (CGT-I) helpen. Dat is een vorm van therapie die je leert anders met slaap en piekeren om te gaan. Via de huisarts kun je soms doorverwezen worden naar een slaapcentrum of psycholoog. Op sites als Slaapinstituut.nl vind je hier meer uitleg over.

Cafeïne, alcohol en schermen – ja, toch even die klassiekers

Je hebt het vast al honderd keer gehoord, maar bij een lichaam dat toch al ontregeld is door reuma, kunnen deze dingen net iets meer impact hebben:

• Cafeïne (koffie, cola, energiedrank, zwarte thee) in de late middag/avond kan inslapen lastiger maken.
• Alcohol lijkt je soms sneller te laten inslapen, maar verslechtert de kwaliteit van je slaap en kan pijngevoel verergeren.
• Schermen (telefoon, tablet) vlak voor het slapen houden je brein wakker en stimuleren piekeren.

Dat betekent niet dat je nooit meer een avondkoffie mag, maar het is de moeite waard om een paar weken te testen wat er gebeurt als je deze dingen wat terugschroeft.

Samen met je arts puzzelen: medicatie en timing

Je hoeft dit allemaal niet alleen uit te vogelen. Juist bij een chronische aandoening is het slim om je arts of reumaverpleegkundige mee te laten denken.

Bespreek je nachten expliciet

Vertel niet alleen dat je “moe” bent, maar leg uit hoe je nachten verlopen. Bijvoorbeeld:

“Ik word drie keer per nacht wakker van pijn in mijn heup en lig dan soms een uur wakker.”

of

“Ik kan pas na twee uur inslapen, ook al ben ik kapot. Overdag dut ik dan steeds weg.”

Hoe concreter je bent, hoe makkelijker je arts met je kan meedenken.

Mogelijke aanpassingen

In overleg kun je bijvoorbeeld kijken naar:

• de timing van pijnstillers (zodat de piekwerking meer in de nacht ligt);
• een langwerkende pijnstiller voor de nacht;
• het verlagen of anders plannen van medicatie die je onrustig maakt;
• tijdelijke slaapmedicatie (met beleid!) als opstapje om uit een slechte periode te komen.

Op Thuisarts.nl en Gezondheidsnet vind je betrouwbare informatie over reuma en behandelmogelijkheden, die je kunnen helpen om gerichte vragen te stellen in de spreekkamer.

Je bent niet “lui” of “zwak” – dit is hoe reuma werkt

Veel mensen met reuma voelen zich schuldig over hun vermoeidheid. Alsof ze zich aanstellen, of “gewoon even moeten doorzetten”. Zeker als de buitenwereld je aandoening niet direct ziet – je hebt tenslotte geen gips of rolstoel.

Maar slecht slapen bij reuma is geen karakterfout. Het is een logisch gevolg van een lijf dat continu aan het vechten is met ontstekingen en pijn. Je zenuwstelsel staat hoger afgesteld, je spieren zijn sneller gespannen, je hoofd is voller. Dat maakt slapen nu eenmaal lastiger.

Het kan helpen om dat ook met je omgeving te delen. Leg uit dat een slechte nacht voor jou betekent dat de volgende dag niet alleen “een beetje moe”, maar echt zwaarder is. Soms helpt het om je partner of naaste mee te nemen naar de reumatoloog, zodat die het ook van een professional hoort.

Wanneer is het tijd om extra hulp te zoeken?

Als je al weken of maanden:

• bijna elke nacht slecht slaapt;
• overdag nauwelijks nog functioneert door vermoeidheid;
• merkt dat je stemming flink naar beneden gaat;
• of bang bent om naar bed te gaan omdat je wéér zo’n worstelnacht verwacht,

…dan is dat een duidelijk signaal om aan de bel te trekken. Bij je huisarts, je reumatoloog of beide.

Soms is er naast reuma ook sprake van een slaapstoornis zoals slaapapneu of rusteloze benen. Zeker bij veel nachtelijk wakker worden, snurken, of schokkende benen is het verstandig om een slaaponderzoek te overwegen. De huisarts kan je daarover informeren en eventueel doorverwijzen.

De Hersenstichting heeft goede informatie over slaapproblemen en wat die met je brein doen. Dat kan helpen om meer grip te krijgen op wat er speelt.

FAQ over reuma en slaapproblemen

Maakt beter slapen mijn reuma minder erg?

Je reuma zelf verdwijnt niet door goed te slapen, maar je ervaart de klachten vaak wel minder heftig. Veel mensen merken dat pijn, stijfheid en prikkelbaarheid afnemen als de slaapkwaliteit verbetert. Je pijndrempel gaat omhoog en je kunt meer hebben.

Helpt een middagdutje of maakt dat het erger?

Een kort dutje (maximaal 20–30 minuten, liefst vóór 15.00 uur) kan helpen om de dag door te komen. Lange dutjes of veelvuldig in slaap vallen op de bank zorgen er vaak voor dat je ’s avonds minder slaperig bent en slechter inslaapt. Het is dus een kwestie van doseren.

Is slaapmedicatie een goed idee bij reuma?

Soms kan een arts tijdelijk slaapmedicatie voorschrijven om uit een heel slechte periode te komen. Maar deze middelen zijn vaak verslavend en lossen de oorzaak van je slaapproblemen niet op. Daarom worden ze meestal kortdurend en met beleid gebruikt, in combinatie met andere aanpassingen.

Kan ik beter ’s avonds of ’s ochtends pijnstillers nemen?

Dat hangt af van je klachtenpatroon en het soort medicatie. Sommige middelen werken beter als je ze in de avond neemt, zodat ze ’s nachts maximaal werken. Andere medicijnen verstoren juist je slaap als je ze te laat inneemt. Bespreek dit altijd met je arts; ga niet zelf schuiven zonder overleg.

Hoe betrek ik mijn partner bij mijn slaapproblemen?

Leg rustig uit wat er gebeurt in je lijf en hoofd als je ’s nachts wakker ligt. Vraag eventueel of je partner mee wil naar een afspraak bij de reumatoloog, zodat die ook vragen kan stellen. Samen afspraken maken – bijvoorbeeld over wie ’s ochtends vroeg opstaat met de kinderen na een slechte nacht – kan veel spanning wegnemen.

Slaap en reuma zijn geen makkelijke combinatie. Maar je bent niet machteloos. Door beter te begrijpen wat er gebeurt in je lijf, kleine aanpassingen te doen in je slaapomgeving en je arts actief mee te laten denken, kun je die nachten stap voor stap iets draaglijker maken. Niet perfect, misschien. Maar wel beter. En soms is dát al een enorme winst.