Energiedrankjes: waarom je je moeier voelt dan ooit

Hoe een blikje “energie” je dag stiekem sloopt

Neem Sam, 19 jaar, eerstejaars student. Hij gamet ’s avonds, studeert halfslachtig tussendoor en leeft, nou ja, best wel op energiedrankjes. Eén in de ochtend, één in de middag “voor de concentratie”, en ’s avonds nog eentje “om het af te maken”. Sam voelt zich opgejaagd, slaapt slecht en moppert dat hij “gewoon niet zo’n ochtendmens” is.

Als je naar Sams leefstijl kijkt, zie je iets wat eigenlijk heel herkenbaar is: te weinig slaap, veel schermtijd, stress en dan daar bovenop een flinke dosis cafeïne en suiker. Energiedrankjes zijn zelden het begin van het probleem; ze zijn eerder een soort pleister op een lekkend dak. En iedereen die ooit met ducttape een lekkage heeft geprobeerd te fixen, weet hoe dat afloopt.

Wat zit er nou eigenlijk in zo’n blikje?

Niet te technisch, gewoon even de kern. De meeste energiedrankjes bevatten:

• Een hoge dosis cafeïne (vaak vergelijkbaar met of meer dan een flinke kop koffie)
• Suiker of kunstmatige zoetstoffen
• Taurine, B-vitamines en soms plantenextracten zoals guarana

Klinkt bijna gezond, toch? Vitamines, een beetje ‘natuurlijke’ stoffen… Maar het verhaal is minder onschuldig.

Cafeïne blokkeert in je brein de werking van adenosine, een stof die je slaperig maakt. Daardoor voel je je wakkerder. Alleen: de vermoeidheid is niet weg, je voelt ‘m alleen minder. Alsof je de benzinemeter van je auto afplakt en dan denkt: probleem opgelost.

Suiker geeft je een korte piek in je bloedsuiker – en daarna een dip. En die dip voelt vaak als: nóg meer trek, nóg meer moe, nóg meer behoefte aan… juist, weer een blikje.

De vicieuze cirkel: moe → energiedrank → slechtere slaap → nóg moeier

Hier gaat het dus mis. Veel mensen grijpen naar energiedrankjes omdat ze moe zijn. Logisch. Alleen zorgt die cafeïne (zeker later op de dag) ervoor dat je slechter inslaapt of oppervlakkiger slaapt.

Stel je bent buschauffeur, werkt onregelmatige diensten en drinkt om 16:00 een blikje om je laatste rit door te komen. Die cafeïne zit ’s avonds vaak nog in je bloed. Gevolg: je valt moeilijker in slaap, je wordt vaker wakker, je slaap is minder herstellend. De volgende ochtend sta je op, gebroken. En wat doe je dan? Precies: weer een blikje.

Zo ontstaat een leefstijl-patroon waarin energiedrankjes niet meer een uitzondering zijn, maar een soort tweede bloedgroep. Je lichaam past zich aan: je hebt steeds meer nodig voor hetzelfde effect, en zonder voel je je half mens.

Waarom jongeren zo gevoelig zijn voor deze valkuil

Op middelbare scholen en mbo’s is het beeld inmiddels bekend: jongeren met een blikje in de hand, soms al om 08:30. Docenten klagen over druk gedrag, slechte concentratie en leerlingen die half zitten te slapen in de les.

Pubers en jongvolwassenen hebben eigenlijk meer slaap nodig dan veel volwassenen – vaak rond de 8 tot 10 uur per nacht. Combineer dat met laat naar bed gaan, veel schermen, sociale media, gamen… en je hebt een recept voor chronisch slaaptekort. Energiedrankjes lijken dan een handige oplossing.

Maar het lichaam van jongeren is nog in ontwikkeling. Hun hart- en bloedvaten, brein en hormoonsysteem reageren vaak sterker op grote pieken van cafeïne en suiker. Er zijn gevallen bekend van jongeren met hartkloppingen, angstklachten en paniekaanvallen na grote hoeveelheden energiedrank.

Artsen en organisaties als het RIVM en Thuisarts adviseren daarom om zuinig te zijn met energiedrank, zeker bij jongeren. Veel scholen hebben het inmiddels zelfs verboden in de klas.

“Ja maar, koffie dan? Dat is toch ook cafeïne?”

Goeie vraag. Koffie bevat inderdaad cafeïne. Het verschil zit ‘m in:

• De hoeveelheid: sommige energiedrankjes bevatten per 100 ml meer cafeïne dan koffie, en je drinkt ze vaak snel achter elkaar op.
• De combinatie: suiker + cafeïne + andere stimulerende stoffen geven een andere ‘klap’ dan een kop koffie.
• De doelgroep: koffie wordt minder vaak door 12-jarigen gedronken op een nuchtere maag in de ochtendpauze.

Een volwassen persoon die één of twee koppen koffie per dag drinkt, is iets heel anders dan een tiener die meerdere blikjes energiedrank per dag wegwerkt. Het gaat dus niet alleen om de stof, maar om de context van je leefstijl.

De verborgen prijs: hart, bloeddruk en mentale onrust

Neem Farid, 28 jaar, werkt in de logistiek. Nachtdiensten, veel tillen, altijd haast. Hij drinkt energiedrankjes “om scherp te blijven”. De laatste tijd voelt hij zich opgejaagd, heeft hartkloppingen en wordt soms zweterig en trillerig wakker. Hij denkt eerst dat het stress is. Pas later legt een bedrijfsarts de link met zijn dagelijkse vier tot vijf blikjes.

Hoge doses cafeïne kunnen zorgen voor:

• Hartkloppingen
• Verhoogde bloeddruk
• Rusteloosheid
• Slechtere concentratie (juist door de onrust)
• Slaapproblemen

Bij mensen die al gevoelig zijn voor angst of paniek, kan dat een flinke trigger zijn. Je lijf staat eigenlijk continu in een soort half-alarmstand. Niet handig als je probeert rustig te slapen, of gewoon een beetje relaxed door je dag wilt komen.

Energiedrank en slaap: een giftige combinatie

Als je naar slaap kijkt, is timing alles. Cafeïne kan gemiddeld 5 tot 7 uur in je lichaam actief blijven. Bij sommige mensen zelfs langer. Dat betekent dat een blikje om 17:00 je slaap om 23:00 nog steeds kan verstoren.

Veel mensen denken: “Ik val toch gewoon in slaap, dus zo erg zal het wel niet zijn.” Maar wat je niet merkt, is dat je diepe slaap en REM-slaap (dromen) verstoord kunnen zijn. Dat zijn juist de fases waarin je lichaam herstelt, je geheugen dingen verwerkt en je brein opruimt.

Gevolg: je wordt wakker alsof je half bent opgeladen. Je hebt geslapen, maar niet goed. En weer is daar dat blikje dat je even door de ochtend heen trekt.

Leefstijl achter het blikje: waar komt die moeheid eigenlijk vandaan?

Als je alle reclame wegdenkt, blijft één vraag over: waarom heb je het idee dat je zo veel extra energie nodig hebt? Vaak spelen meerdere dingen tegelijk:

• Te weinig slaap (structureel minder dan 7 uur per nacht)
• Onregelmatige ritmes (nachtdiensten, wisseldiensten, laat gamen of scrollen)
• Onrust in je hoofd (stress, piekeren, prestatiedruk)
• Weinig beweging (en dus een lijf dat zich de hele dag half-slapend voelt)
• Onhandige eetpatronen (ontbijt overslaan, snacken, veel suiker)

Energiedrankjes zijn dan een soort noodknop. Maar zolang je de oorzaak van je vermoeidheid niet aanpakt, blijft die knop nodig. En daar gaat het mis.

Hoe kom je los zonder meteen “saai gezond” te moeten worden?

Niemand zit te wachten op de boodschap: “Stop gewoon en drink water.” Zo werkt het leven niet. Zeker niet als je werk, studie of gezin al je energie opslurpen.

Een paar realistische stappen die wél passen in een druk leven:

1. Niet meteen stoppen, maar afbouwen

Als je nu drie of vier blikjes per dag drinkt, kun je beter stap voor stap terugschakelen. Bijvoorbeeld:

• Een week lang: maximaal twee blikjes per dag, geen na 16:00
• Daarna: één blikje per dag, alleen in de ochtend
• Vervolgens: om de dag, of alleen op echt zware dagen

Zo voorkom je dat je ineens met hoofdpijn, chagrijn en extreme moeheid zit.

2. Check je slaap, niet je wilskracht

In plaats van jezelf te straffen omdat je “geen discipline” hebt, kun je beter kijken naar je slaapbasis:

• Hoe laat ga je gemiddeld naar bed?
• Hoe vaak lig je nog op je telefoon als je eigenlijk wilt slapen?
• Word je ’s ochtends vaak door de wekker uit je diepste slaap gerukt?

Een halfuur eerder naar bed, schermen uit een uur voor het slapen en geen energiedrank meer na de middag kunnen al een merkbaar verschil maken. Niet sexy, wel effectief.

3. Kleine vervangers die niet zo hard inhakken

Sommige mensen stappen over op koffie of thee. Dat bevat nog steeds cafeïne, maar vaak minder suiker en drink je rustiger. Anderen kiezen voor water met citroen, of gewoon frisdrank zonder cafeïne. Niet perfect, maar wél minder heftig voor je hart en je slaap.

En ja, water is saai. Maar je lichaam functioneert echt beter als het niet constant hoeft te dealen met suikerpieken en cafeïneklappen.

4. Eten als energietool, niet als bijzaak

Ontbijt overslaan en dan om 10:30 een energiedrankje pakken is een recept voor een wiebelige dag. Probeer eens:

• Iets van langzame koolhydraten in de ochtend (havermout, volkorenbrood)
• Eiwitten (yoghurt, ei, noten)

Dat geeft een veel stabielere energie dan suikerwater met cafeïne. Je merkt het vaak al na een paar dagen.

Wanneer wordt het echt een probleem?

Er zijn een paar rode vlaggen waarbij het verstandig is om hulp in te schakelen (huisarts, bedrijfsarts):

• Je krijgt hartkloppingen, pijn op de borst of extreme onrust na energiedrankjes
• Je slaapt bijna elke nacht slecht en voelt je overdag uitgeput
• Je hebt het gevoel dat je niet meer normaal kunt functioneren zonder meerdere blikjes per dag
• Je gebruikt energiedrankjes samen met alcohol of drugs (gevaarlijke combinatie)

Op sites als Thuisarts en het RIVM vind je betrouwbare informatie over cafeïne, leefstijl en gezondheid. En als je twijfelt: beter één keer te vaak naar de huisarts dan één keer te weinig.

De sociale kant: groepsdruk uit een blikje

Er zit ook iets heel menselijks achter: energiedrankjes zijn een soort statussymbool geworden. In de pauze met een blikje in je hand hoor je erbij. In de sportschool, achter de computer, in de vrachtwagen. Het geeft een gevoel van: “Ik ben druk, ik heb het zwaar, ik heb dit nodig.”

Maar stel je eens voor dat je over een jaar terugkijkt en denkt: bizar eigenlijk dat ik dacht dat ik dat spul moest drinken om de dag door te komen. Dat is vaak wat mensen zeggen als ze eenmaal zijn gestopt of flink hebben afgebouwd.

Wat levert minderen je nou écht op?

Mensen die stoppen of minderen met energiedrankjes merken vaak na een paar weken:

• Rustiger hartslag
• Minder gejaagd gevoel
• Betere slaapkwaliteit
• Minder extreme energiedips overdag
• Meer “echte” honger in plaats van alleen trek in zoet

Het is niet dat je ineens een ander mens wordt, maar je merkt dat je basisniveau van energie en rust omhoog gaat. En dát is precies waar leefstijl over gaat: niet over perfect zijn, maar over de basis zó neerzetten dat je lijf met je meewerkt in plaats van tegen je.

Tot slot: energie is geen blikje, maar een patroon

Energiedrankjes zijn niet de duivel in blikvorm, maar ze zijn ook geen onschuldig speeltje. Ze passen in een leefstijl waarin we structureel te veel vragen van ons lichaam, te weinig slapen en dan verbaasd zijn dat we zo moe zijn.

Als je merkt dat je zonder energiedrankjes “niet meer kunt”, is dat geen teken dat jij zwak bent. Het is een signaal dat je systeem overbelast is. En dat signaal kun je negeren, of je kunt het zien als uitnodiging om stap voor stap iets te veranderen.

Begin klein. Eén blikje minder. Een halfuur eerder naar bed. Iets meer echt eten, iets minder vloeibare suiker. Het hoeft niet perfect. Maar je lichaam – en je slaap – gaan je er op de lange termijn dankbaar voor zijn.

Veelgestelde vragen over energiedrankjes en leefstijl

1. Hoeveel energiedrankjes per dag is “veilig”?
Er is geen harde veilige grens, maar gezondheidsinstanties adviseren om niet meer dan ongeveer 400 mg cafeïne per dag te nemen als volwassene, en veel minder voor jongeren. Veel energiedrankjes bevatten rond de 80 mg per blikje van 250 ml. Meerdere blikjes per dag, zeker bij jongeren, wordt sterk afgeraden. Kijk voor meer info op bijvoorbeeld RIVM.

2. Zijn suikervrije energiedrankjes dan wel oké?
Suikervrij betekent minder calorieën en geen suikerpieken, dat is positief. Maar de hoge dosis cafeïne en andere stimulerende stoffen blijven. Voor je hart, je bloeddruk en je slaap maakt dat nog steeds uit. Suikervrij is dus “minder slecht” op suikergebied, maar niet automatisch “goed voor je”.

3. Kan ik energiedrankjes drinken en toch goed slapen?
Dat hangt af van hoeveel en wanneer. Eén blikje in de ochtend zal bij veel mensen weinig doen met de nacht. Maar energiedrankjes in de middag of avond vergroten de kans op slechtere slaap. Als je slaapproblemen hebt, is het slim om cafeïne (dus ook energiedrankjes) na de middag te vermijden. Meer info over slaap en leefstijl vind je bijvoorbeeld bij het Nederlands Slaap Instituut.

4. Zijn energiedrankjes gevaarlijk in combinatie met alcohol?
Ja, dat kan behoorlijk riskant zijn. De cafeïne maskeert de slaapverwekkende werking van alcohol, waardoor je je minder dronken voelt dan je bent. Je neemt dan sneller risico’s (bijvoorbeeld in het verkeer) en drinkt vaak meer. Daarnaast belast je je hart extra. Dit wordt door artsen en gezondheidsorganisaties sterk afgeraden.

5. Mijn kind drinkt elke dag energiedrank, wat kan ik doen?
Ga eerst in gesprek, zonder meteen te verbieden. Vraag waarom je kind het drinkt: moeheid, erbij willen horen, verveling? Probeer samen afspraken te maken, zoals maximaal één blikje per dag en niet na schooltijd. Betrek eventueel de mentor of school als het uit de hand loopt. Op sites als Gezondheidsnet en Thuisarts vind je extra informatie die kan helpen bij zo’n gesprek.