Als je hart je nachtrust saboteert – en je bed stil blijft liggen

De stille deal tussen je hart en je slaappatroon

Overdag jaag je je hart op met werk, deadlines, fietsen tegen de wind in en misschien nog een espresso te veel. ’s Nachts hoort de boel juist te vertragen. Hartslag omlaag, bloeddruk omlaag, stresshormonen omlaag. Dat is het herstelmoment.

Maar stel dat je nachtrust rommelig is: je wordt vaak wakker, je snurkt jezelf bijna uit bed of je ligt uren te piekeren. Dan krijgt je hart eigenlijk nooit echt rust. De nacht wordt dan geen herstelstand, maar een soort verlengde stressmodus.

Cardiologen zien dat terug in de spreekkamer. Neem Karin, 52, die bij de cardioloog komt met hartkloppingen en hoge bloeddruk. Ze verwacht een stapel medicijnen, maar tijdens het gesprek blijkt dat ze al jaren nauwelijks doorslaapt, elke nacht meerdere keren wakker schrikt en haar man vertelt dat ze soms stopt met ademen in haar slaap. Uiteindelijk blijkt ze slaapapneu te hebben. Haar hartklachten zijn dus niet “zomaar” ontstaan; haar nachten waren al die tijd mee aan het duwen.

Waarom slecht slapen je hart harder laat werken

Slaaptekort is geen luxeprobleem

We doen vaak wat luchtig over slaap: “Ik red het wel op vijf uur.” Maar structureel te weinig slapen heeft meetbare effecten op je hart- en vaatstelsel.

Wat er grofweg gebeurt bij chronisch slaaptekort:

• Je stresshormonen (zoals cortisol en adrenaline) blijven hoger.
• Je bloeddruk daalt ’s nachts minder goed of zelfs helemaal niet.
• Je lichaam raakt gevoeliger voor ontstekingen.
• Je suikerstofwisseling raakt in de war, wat weer bijdraagt aan overgewicht en diabetes.

Al die factoren samen verhogen het risico op hoge bloeddruk, aderverkalking, hartritmestoornissen en uiteindelijk ook hartinfarcten en beroertes. Niet meteen morgen, maar wel als patroon over jaren.

De rol van je biologische klok

Je hart en bloedvaten hebben een eigen ritme. ’s Nachts hoort de bloeddruk zo’n 10–20% te dalen. Bij mensen die slecht of onrustig slapen, zie je vaak dat deze “dip” ontbreekt. Dat noemen artsen non-dipping. Klinkt technisch, maar het komt neer op: je hart krijgt nooit echt pauze.

Bij ploegendienst, nachtdiensten of heel onregelmatige slaaptijden raakt dat ritme nog verder in de war. Dat zie je terug in onderzoek: mensen die langdurig nachtdiensten draaien, hebben gemiddeld een hoger risico op hart- en vaatziekten dan mensen met een regelmatig dag-nachtritme.

Hartproblemen die je slaap verstoren (en hoe dat voelt in bed)

Hartritmestoornissen: het hart dat ‘even op hol slaat’

Veel mensen merken hun hartritmestoornissen pas echt als ze gaan liggen. Overdag valt een onregelmatige of snelle hartslag minder op; ’s nachts, in de stilte, voel je elk extra tikje.

Typische nachtelijke ervaringen:

• Een plotselinge snelle hartslag terwijl je net in slaap valt.
• Het gevoel dat je hart “overslaat” of fladdert.
• Wakker schrikken met een bonzend hart en zweten.

Neem Jeroen, 45. Overdag gaat het prima, maar rond 3 uur ’s nachts wordt hij regelmatig wakker met een hartslag van boven de 130, zonder dat hij iets engs gedroomd heeft. Hij blijkt boezemfibrilleren te hebben, een hartritmestoornis die vaker ’s nachts of in rust opkomt. Zijn slaap is daardoor gefragmenteerd, en door de gebroken nachten wordt hij overdag juist weer gevoeliger voor nieuwe ritmestoornissen. Een vicieuze cirkel.

Hartfalen: wakker liggen omdat platliggen benauwd maakt

Bij hartfalen pompt het hart minder krachtig. Dat merk je niet alleen bij traplopen, maar ook in bed. Wie hartfalen heeft, kan ’s nachts:

• Benauwd wakker worden, vooral als hij of zij plat ligt.
• Meerdere kussens nodig hebben om een beetje rechtop te slapen.
• Onrustige slaap hebben door nachtelijke hoest of een zwaar gevoel op de borst.

Dat is niet alleen vervelend; het is ook een signaal dat het hart het zwaar heeft. Veel mensen schuiven dit eerst op “ouder worden” of “slechte conditie”, terwijl het eigenlijk reden is om de huisarts te bellen.

Angina pectoris en nachtelijke pijn op de borst

Pijn op de borst kennen we vaak van inspanning: fietsen tegen de wind in of een zware tas de trap op tillen. Maar bij sommige mensen komt die pijn juist ’s nachts opzetten, soms in de vroege ochtenduren.

Dat kan te maken hebben met veranderingen in bloeddruk en hartslag door de slaapfasen heen, maar ook met vaatspasmen (tijdelijke vernauwingen van de kransslagaderen). Het lastige: mensen denken dan al snel aan spierpijn of “raar gelegen”, terwijl het soms wel degelijk een signaal van het hart is.

Slaapapneu: de sluipmoordenaar van rustige nachten

Als er één slaapstoornis is waar cardiologen nerveus van worden, is het slaapapneu. Dat is die aandoening waarbij je ’s nachts herhaaldelijk stopt met ademen. Vaak gepaard met stevig snurken, maar niet altijd.

Wat gebeurt er bij slaapapneu?

• Je keelspieren verslappen tijdens de slaap.
• De luchtweg klapt deels of helemaal dicht.
• Je adem stopt even, je zuurstof daalt.
• Je lichaam schrikt als het ware wakker, je adem schiet weer op gang.

Dit kan tientallen tot zelfs honderden keren per nacht gebeuren, zonder dat je je dat de volgende ochtend herinnert. Voor je hart betekent dat: steeds weer korte stressmomenten, met pieken in bloeddruk en hartslag.

Mensen met onbehandelde slaapapneu hebben een verhoogd risico op:

• Hoge bloeddruk die lastig onder controle komt.
• Hartritmestoornissen, vooral boezemfibrilleren.
• Hartfalen.
• Hartinfarcten en beroertes.

En ja, dat is allemaal best wel serieus. Het wrange is dat veel mensen met apneu vooral klagen over moeheid overdag en “slechte slaap”, terwijl de onderliggende schade zich in stilte opbouwt.

Wanneer is “slechte slaap” een hart-alarm?

Iedereen slaapt wel eens een paar nachten slecht. Dat is vervelend, maar meestal niet gevaarlijk. Toch zijn er signalen waarbij je even verder moet kijken dan “ik lig gewoon te malen”.

Redenen om met je huisarts te praten:

• Je wordt ’s nachts vaak wakker met een bonzend of onregelmatig hart.
• Je bent ’s ochtends niet uitgerust, ondanks 7–8 uur in bed.
• Je partner zegt dat je hard snurkt, stikt of stopt met ademen in je slaap.
• Je wordt benauwd wakker, vooral als je plat ligt.
• Je hebt nachtelijke pijn of druk op de borst die niet duidelijk door houding of spieren te verklaren is.

Artsen zijn gelukkig steeds alerter op de koppeling tussen hart en slaap. Er wordt vaker doorverwezen voor slaaponderzoek, en andersom kijken slaapcentra vaker naar hart- en vaatrisico’s.

De vicieuze cirkel: stress, hart en slaap

Er zit nog een laag onder dit alles: stress. Want wie hartklachten heeft, slaapt vaak slechter. En wie slecht slaapt, kan stress slechter aan. Je voelt hem al: daar ontstaat een kringetje waar je moeilijk uitkomt.

Neem iemand die een hartinfarct heeft gehad. Die persoon is vaak bang om weer te gaan slapen: “Straks gebeurt het weer als ik lig.” Die angst alleen al kan de slaap verstoren. Minder slaap zorgt voor meer spanning, hogere bloeddruk en een gevoel van opgejaagd zijn. Dat versterkt weer het gevoel dat het hart “niet te vertrouwen” is.

Daarom is het bij hartpatiënten niet alleen een kwestie van pillen en dotteren, maar ook van slaapherstel en angstvermindering. Revalidatieprogramma’s besteden hier gelukkig steeds meer aandacht aan.

Wat je zelf kunt doen – zonder in slaapclichés te vervallen

Je kent de standaardtips wel: geen koffie laat op de avond, schermen uit, vaste bedtijd. Allemaal zinvol, maar bij serieuze hartklachten is dat gewoon niet genoeg. Toch zijn er een paar dingen die wél echt verschil maken, juist als je hart en slaap met elkaar in de clinch liggen.

Let op signalen, niet alleen op uren

Veel mensen tellen uren slaap, maar negeren wat er tussendoor gebeurt. Belangrijker dan “kom ik aan 8 uur?” is:

• Word je vaak wakker met hartkloppingen, benauwdheid of zweten?
• Zegt je partner dat je raar ademt in je slaap?
• Ben je overdag zó moe dat je bijna in slaap valt achter het stuur of tijdens vergaderingen?

Dat zijn rode vlaggen waarbij je echt niet moet denken: nou ja, het zal de drukte wel zijn.

Bewegen overdag, rustiger hart ’s nachts

Regelmatige beweging overdag helpt je hart én je slaap. Niet door jezelf uit te putten, maar door je lichaam een duidelijk dag-nachtritme te geven. Wandelen, fietsen, rustig zwemmen – het hoeft geen marathon te zijn.

Mensen die consequent overdag wat actiever zijn, vallen vaak makkelijker in slaap en hebben een iets lagere rusthartslag. Dat is precies wat je ’s nachts wilt: een hart dat ontspannen kan draaien.

Alcohol en hartkloppingen: de “nacht van de waarheid”

Alcohol lijkt in eerste instantie te helpen met inslapen, maar verstoort juist de tweede helft van de nacht. Bovendien kan alcohol hartritmestoornissen uitlokken, vooral bij mensen die daar gevoelig voor zijn. Dat bekende fenomeen heet niet voor niets het “holiday heart syndrome”: hartritmestoornissen na een avond stevig drinken.

Als je merkt dat je vooral na alcoholgebruik wakker wordt met bonzend hart, is dat geen toeval. Minder drinken (of eerder op de avond stoppen) kan dan al merkbaar schelen.

Samenwerking tussen huisarts, cardioloog en slaaparts

De beste resultaten zie je als artsen niet in hokjes denken. Een cardioloog die bij onverklaarbare hoge bloeddruk óók aan slaapapneu denkt. Een huisarts die bij “ik slaap slecht” ook doorvraagt naar hartkloppingen, snurken en benauwdheid. En een slaaparts die bij ernstige apneu standaard het hart meeneemt in de risicoschatting.

Als patiënt mag je daar best om vragen. Het is heel redelijk om te zeggen: “Ik maak me zorgen dat mijn slechte slaap iets met mijn hart doet, kunt u daar samen met mij naar kijken?”

Wanneer moet je direct hulp zoeken?

Er zijn situaties waarin je niet moet wachten tot de volgende werkdag.

Bel direct 112 als je:

• Een drukkende, beklemmende pijn of zwaar gevoel op de borst hebt die langer dan enkele minuten aanhoudt, vooral als die uitstraalt naar arm, kaak of rug.
• Plotseling extreem benauwd wordt in rust of als je plat ligt.
• Hartkloppingen hebt met heftige duizeligheid, bijna flauwvallen of echte bewusteloosheid.

En bel dezelfde dag je huisarts (of huisartsenpost) als je:

• Voor het eerst duidelijke nachtelijke hartkloppingen hebt die langer dan een paar minuten aanhouden.
• Meerdere nachten achter elkaar benauwd wakker wordt.
• Door je partner gewezen wordt op ademstops in je slaap.

Liefer een keer “voor niks” gebeld dan te lang wachten omdat je denkt dat het wel meevalt.

FAQ over hartproblemen en slaap

1. Kun je van stress en slecht slapen echt een hartinfarct krijgen?
Niet van één slechte nacht. Maar langdurige stress en chronisch slaaptekort verhogen wel je risico op hart- en vaatziekten. Ze werken via hogere bloeddruk, meer ontstekingsactiviteit en een ongunstige stofwisseling. Het is dus niet één slapeloze nacht, maar het patroon over maanden tot jaren dat telt.

2. Is snurken altijd gevaarlijk voor het hart?
Nee, licht snurken zonder ademstops is vooral vervelend voor je partner. Maar luid, onregelmatig snurken met pauzes ertussen kan wijzen op slaapapneu. En dát is wél een risico voor je hart. Laat je onderzoeken als je partner zegt dat je stopt met ademen in je slaap of als je ondanks voldoende uren slaap overdag doodmoe bent.

3. Mijn smartwatch zegt dat mijn hartslag ’s nachts soms hoog is. Moet ik me zorgen maken?
Die horloges geven een indruk, maar zijn niet perfect. Als je je verder goed voelt en geen klachten hebt, is een incidentele hogere hartslag meestal geen ramp. Maar als je vaak wakker wordt met hartkloppingen, duizeligheid of benauwdheid, is het verstandig om met die gegevens naar je huisarts te gaan. Die kan zo nodig een hartfilmpje of langere hartritmeregistratie aanvragen.

4. Helpt beter slapen ook echt als je al hartpatiënt bent?
Ja. Betere slaap verbetert je bloeddrukregulatie, je herstelvermogen en je energieniveau, waardoor je weer makkelijker beweegt en gezonder leeft. Bij mensen met slaapapneu zie je bijvoorbeeld dat behandeling niet alleen de moeheid vermindert, maar ook bloeddruk en hartritmestoornissen gunstig kan beïnvloeden.

5. Hoe weet ik of ik slaapapneu heb of “gewoon slecht slaap”?
Bij slaapapneu hoor je vaak van je partner dat je stopt met ademen, luid snurkt of naar adem hapt. Je wordt soms wakker met een droge mond, hoofdpijn of hartkloppingen, en bent overdag slaperig, ook als je lang genoeg in bed ligt. Bij “gewoon slecht slapen” ben je vaker aan het piekeren of woelen, maar zijn die typische ademhalingspauzes er niet. Twijfel je? Dan is een slaaponderzoek via huisarts of slaapcentrum de beste manier om duidelijkheid te krijgen.

Meer lezen over hart, slaap en gezondheid:

• Thuisarts over hart- en vaatziekten en klachten op de borst: https://www.thuisarts.nl/hart-en-vaatziekten
• Hersenstichting over slaap en de invloed op gezondheid: https://www.hersenstichting.nl/hersenaandoeningen/slaapproblemen
• Gezondheidsnet over slaapapneu en de gevolgen voor je lichaam: https://www.gezondheidsnet.nl/slaapapneu