Waarom neuropathie je nachtrust zo genadeloos saboteert

Neuropathie is schade of ziekte van de zenuwen. Dat kan door van alles komen: diabetes, chemotherapie, alcoholmisbruik, een vitamine B12-tekort, auto-immuunziekten, erfelijke aandoeningen of soms gewoon pech zonder duidelijke oorzaak. Maar wat je oorsprong ook is, de nacht is vaak het lastigste moment.

Waarom vooral ’s nachts? Je ligt stil, er is minder afleiding en je brein heeft opeens alle ruimte om elk signaal uit je lichaam uit te vergroten. Een lichte tinteling die je overdag wegwuift, voelt in het donker als een brandalarm.

Neem Karin, 56 jaar, met diabetische neuropathie. Overdag redt ze zich redelijk. Maar zodra ze gaat liggen, lijkt het alsof haar voeten in een emmer met ijs en naalden tegelijk staan. Ze slaapt in blokjes van anderhalf uur, wordt wakker van de pijn, loopt wat rond, zalfje, sokken uit, sokken aan. De volgende ochtend is ze gebroken. En dat dag na dag.

Hoe zenuwpijn je slaaparchitectuur overhoop trekt

Slaap is geen aan/uit-knop. Je gaat door verschillende slaapfasen: lichte slaap, diepe slaap en REM-slaap. Bij neuropathie gebeurt er iets vervelends: je wordt vaker wakker, je doet langer over inslapen en je diepe slaap wordt korter.

• Meer micro-ontwaakmomenten: je wordt misschien niet altijd volledig wakker, maar je slaap wordt wel telkens onderbroken door pijnscheuten of branderig gevoel.
• Moeilijker inslapen: als je al met pijn naar bed gaat, is de drempel om weg te zakken hoger. Je ligt te scannen: “Voel ik het al? Wordt het erger?”
• Minder diepe slaap: juist de fase waarin je lichaam herstelt, wordt ingekort. Dat betekent dat je de volgende dag sneller uitgeput bent en je pijnbeleving eigenlijk alleen maar toeneemt.

Dat is de vicieuze cirkel waar veel mensen met neuropathie in terechtkomen: pijn → slechte slaap → meer vermoeidheid → meer pijngevoeligheid → nog slechtere slaap.

Waarom het ’s nachts vaak erger lijkt dan overdag

Het is een veelgehoorde zin in spreekkamers: “Het is ’s nachts echt het ergst, dokter.” Dat is niet alleen beleving, daar zit ook fysiologie achter.

Minder afleiding, meer focus op pijn

Overdag is er ruis: gesprekken, werk, verkeer, schermen. Je brein heeft genoeg om zich mee bezig te houden. ’s Nachts ligt die ruis weg en blijft er één ding over: je lichaamssignalen. En die krijgen dan opeens de volle spotlight.

Veranderingen in zenuw- en hormoonactiviteit

’s Nachts veranderen bepaalde hormonen en signaalstoffen in je lichaam. Je zenuwstelsel schakelt anders, je bloeddruk daalt, je bloeddoorstroming verandert. Bij beschadigde zenuwen kan dat net de druppel zijn waardoor ze extra ‘vuren’ en dus meer pijnsignalen afgeven.

Houding in bed

Liggen kan de klachten uitlokken of versterken. Benen die plat liggen, drukpunten bij hielen of enkels, een arm die net anders ligt: allemaal triggers voor zenuwen die al overgevoelig zijn. Veel mensen met neuropathie slapen daarom half zittend, met kussens onder de knieën of in een stoel. Handig is anders, maar soms is het de enige manier om überhaupt wat slaap te pakken.

Waarom artsen de slaapproblemen vaak onderschatten

In de spreekkamer gaat het bij neuropathie eigenlijk opvallend vaak over twee dingen: pijn overdag en lopen. Begrijpelijk, maar de nacht wordt nogal eens afgedaan met: “Ja, dat hoort er helaas bij.”

Er zijn een paar redenen waarom dit misgaat:

• Consulten zijn kort, en slaap komt vaak pas op het eind ter sprake.
• Patiënten zelf bagatelliseren het soms: “Ach, iedereen slaapt slecht toch?”
• Artsen focussen logischerwijs op de oorzaak (bijvoorbeeld de diabetes) en minder op de gevolgen zoals slaaptekort.

Dat is zonde, want slecht slapen heeft aantoonbare effecten op je bloedsuikerregulatie, stemming, pijndrempel en zelfs op je motivatie om bijvoorbeeld gezond te eten of te bewegen.

Op sites als Thuisarts wordt neuropathie bij diabetes goed uitgelegd, maar de impact op slaap komt in de praktijk nog vaak te weinig aan bod in gesprekken tussen arts en patiënt.

De mentale klap: als nachten je dagen gaan bepalen

Langdurig slecht slapen door neuropathie is niet alleen een lichamelijk probleem. Het gaat in je hoofd zitten.

Mensen vertellen vaak hetzelfde patroon:

• Overdag al stress over de komende nacht: “Als het vannacht maar meevalt.”
• In bed piekeren: over werk, ziek zijn, geld, relaties – alles wat je brein kan vinden.
• Geïrriteerd wakker worden, kort lontje naar partner of kinderen.
• Minder concentratie, fouten op het werk, sneller overprikkeld.

Neem Hassan, 49 jaar, die na chemotherapie last kreeg van neuropathie in handen en voeten. Hij sliep maandenlang maar drie tot vier uur per nacht. Uiteindelijk kwam hij bij de huisarts met ‘somberheid en stress’. De kern? Nacht na nacht pijn en onrust. Pas toen er expliciet naar zijn slaap en zijn zenuwklachten werd gevraagd, viel het kwartje.

Slaaptekort kan depressieve klachten versterken, en andersom kan somberheid je slaap weer verstoren. Het wordt dan een ingewikkeld kluwen waarin neuropathie de aanstichter is, maar lang niet het enige probleem.

Wat maakt neuropathie-pijn zo anders dan “gewone” pijn?

Een verstuikte enkel doet pijn als je erop staat. Logisch. Neuropathische pijn houdt zich niet aan die logica.

Veelgehoorde klachten:

• Branderig gevoel, alsof huid verbrand is
• Stekende, schietende pijn
• Tintelingen, ‘mieren onder de huid’
• Gevoelloosheid én pijn tegelijk (ja, dat kan)
• Overgevoeligheid voor aanraking of temperatuur

En dan komt de grap: een laken dat zacht langs je voeten schuurt, kan voelen als schuurpapier. Terwijl een flinke tik soms bijna niet wordt gevoeld. Dat onvoorspelbare maakt slapen extra ingewikkeld. Hoe richt je je bed en je dekens in als je niet weet wat je zenuwen die nacht weer gaan doen?

De Hersenstichting beschrijft dit soort klachten bij polyneuropathie heel herkenbaar. Maar hoe dat zich vertaalt naar je nachten, hoor je vooral als je met patiënten zelf praat.

Praktische aanpassingen in de slaapkamer (die wél iets kunnen schelen)

Laten we eerlijk zijn: je haalt neuropathie niet weg met een ander kussen of een hip matras. Maar kleine aanpassingen kunnen de drempel om in slaap te vallen soms net verlagen.

Speel met temperatuur

Veel mensen met neuropathie merken dat warmte of juist kou verschil maakt. Dat is persoonlijk, dus je moet een beetje experimenteren.

• Sommige mensen slapen beter met lichte, ademende lakens en een koelere slaapkamer (rond 18 °C).
• Anderen hebben baat bij warme sokken, een elektrische deken op lage stand of een kruik bij de voeten – zolang er maar geen direct contact is dat de huid irriteert.

Vermijd drukpunten

Probeer je bed zo in te richten dat er zo min mogelijk druk komt op de gevoelige plekken.

• Kussens onder de knieën kan spanning in de onderrug en benen verminderen.
• Een extra zacht topmatras of een drukverlagend matras kan pijnlijke drukpunten bij hielen en enkels verminderen.
• Sommige mensen slapen beter met de voeten net buiten de dekens, zodat er niets over de huid schuurt.

Rust in je avondritueel

Klinkt misschien saai, maar een voorspelbare avondroutine helpt je brein om in ‘slaapstand’ te komen. En als je brein rustiger is, staat de volumeknop op je pijnbeleving vaak ook iets lager.

Denk aan:

• Schermen een uur voor het slapen uit of op z’n minst dimmen.
• Geen zware maaltijden of grote hoeveelheden alcohol laat op de avond.
• Een vast ritme: ongeveer dezelfde tijd naar bed en opstaan, ook in het weekend.

Op sites als Slaapinstituut vind je meer achtergrond over slaapritme en slaaphygiëne.

Medicatie: wat helpt voor de nacht (en wat vaak tegenvalt)

Bij neuropathische pijn worden vaak andere middelen gebruikt dan bij ‘gewone’ pijn. Paracetamol of ibuprofen doen meestal weinig. Artsen schrijven daarom vaak medicijnen voor die eigenlijk uit andere hoeken komen, zoals anti-epileptica of antidepressiva in lage dosering.

’s Nachts kan dat twee kanten op werken:

• Sommige middelen maken ook wat slaperig, wat juist prettig kan zijn rond bedtijd.
• Andere zorgen voor sufheid overdag, duizeligheid of gewichtstoename, wat het totaalplaatje weer ingewikkelder maakt.

Belangrijk is dat je samen met je arts goed bespreekt:

• Wanneer neem je de medicatie in (tijdstip t.o.v. bedtijd)?
• Slaapt het beter, of ben je alleen maar suffer zonder dat de pijn echt minder is?
• Zijn er alternatieven als het huidige schema niet werkt?

Op Thuisarts kun je nalezen welke middelen vaak gebruikt worden bij zenuwpijn en wat de voor- en nadelen zijn.

Als slaapangst de baas wordt in je bed

Een onderschat probleem: niet de pijn zelf, maar de angst voor de pijn houdt je wakker. Mensen met neuropathie vertellen vaak dat ze al gespannen raken als ze hun pyjama aantrekken. Het bed wordt in hun hoofd gekoppeld aan wakker liggen, pijn en frustratie.

Dan kom je in het terrein van slapeloosheid (insomnie). Cognitieve gedragstherapie voor slapeloosheid (CGT-i) kan dan helpen. Dat is geen zweverige praatgroep, maar een gestructureerde aanpak waarbij je:

• Je gedachten over slapen en pijn onder de loep neemt (bijvoorbeeld: “Als ik vannacht weer slecht slaap, gaat morgen alles mis”).
• Je slaapgewoonten aanpast (zoals niet urenlang wakker in bed blijven liggen).
• Heel concreet werkt aan een ander patroon rond naar bed gaan en wakker worden.

In Nederland zijn er steeds meer slaapcentra en psychologen die hiermee werken. Vraag je huisarts expliciet naar CGT-i als je merkt dat angst voor de nacht net zo groot is geworden als de pijn zelf.

Wanneer moet je hiermee echt naar de dokter?

Veel mensen schuiven slaapproblemen voor zich uit. “Het is druk op het werk, het gaat wel weer over.” Maar bij neuropathie is dat vaak niet zo.

Bel je huisarts als:

• Je al wekenlang meer dan drie nachten per week slecht slaapt door pijn.
• Je overdag bijna niet meer functioneert van de moeheid.
• Je stemming duidelijk achteruitgaat, je somber of prikkelbaar bent.
• Je medicatie niet lijkt te helpen of de bijwerkingen erger zijn dan de winst.

Je hoeft geen held te zijn die het ‘gewoon volhoudt’. Slaap is geen luxe. Zonder redelijke nachtrust gaat je hele behandeling er eigenlijk op achteruit.

Wat je zelf wél en niet hoeft te verwachten

Laat ik het maar eerlijk zeggen: er is geen magische truc waarmee neuropathie verdwijnt en je morgen weer slaapt als een roos. Maar er zijn wel dingen die je nachten minder slopend kunnen maken.

Realistische verwachtingen:

• Doel: vaak is het haalbaar om van 3–4 uur gebroken slaap naar 6–7 uur redelijkere slaap te komen, met minder lange wakker-lig-momenten.
• Combinatie-aanpak: een mix van medicatie, aanpassingen in je slaapkamer, beter slaapritme en soms psychologische hulp werkt meestal beter dan één ding in z’n eentje.
• Schommelingen: er blijven goede en slechte nachten. Dat zegt niet dat je ‘terug bij af’ bent zodra je een paar rotnachten hebt.

Als je je serieus verdiept in je eigen patroon – wanneer is de pijn erger, wat deed je die dag, hoe laat nam je medicatie, hoe was je avond – kun je samen met je arts veel gerichter bijsturen. Een eenvoudig slaap- en pijn-dagboek kan daar al bij helpen.

FAQ over neuropathie en slaap

Sla ik mijn zenuwen niet juist ‘wakker’ als ik ga bewegen in de nacht?
Kort rondlopen of even rekken kan juist helpen om de ergste spanning uit benen of voeten te halen. Het probleem is meer dat je hele slaapritme in de war raakt als je urenlang opblijft. Korte, doelgerichte pauzes uit bed kunnen prima, zolang je daarna weer probeert terug te keren naar rust.

Helpt alcohol om beter te slapen met neuropathie?
Alcohol lijkt soms te helpen bij inslapen, maar je slaap wordt er oppervlakkiger en onrustiger van. Bovendien kan overmatig alcoholgebruik zelf weer neuropathie veroorzaken of verergeren. Op de lange termijn maak je het jezelf meestal moeilijker, niet makkelijker.

Is een speciaal ‘zenuw-matras’ de investering waard?
Er is geen matras dat zenuwschade herstelt. Wel kan een drukverlagend matras of topdek de pijn door druk op hielen, enkels of heupen verminderen. Verwacht geen wonderen, maar als je veel last hebt van drukpunten, kan het een zinvolle stap zijn – liefst getest in een proefperiode.

Kan betere diabetesregulatie mijn slaap verbeteren?
Ja, indirect wel. Bij diabetische neuropathie kan een stabielere bloedsuiker verdere zenuwschade afremmen en soms klachten wat verminderen. Minder pijn betekent vaak ook betere slaap. Op Gezondheidsnet vind je praktische info over leven met diabetes in het dagelijks leven.

Is het normaal dat mijn klachten ’s nachts erger zijn dan overdag?
Helaas komt dat heel vaak voor bij neuropathie. De combinatie van minder afleiding, liggende houding en veranderingen in je zenuwactiviteit maakt dat veel mensen juist ’s nachts het meest lijden. Dat betekent niet dat je het maar moet accepteren; bespreek het expliciet met je arts zodat je behandeling ook op de nacht wordt afgestemd.

Neuropathie en slaap zijn een lastige combinatie, maar geen verloren zaak. Hoe beter jij en je zorgverleners snappen wat er ’s nachts gebeurt, hoe groter de kans dat je uit die vermoeiende cirkel van pijn en slapeloosheid komt. Niet perfect, wel beter. En soms is dat precies waar winst te halen valt.