Waarom reflux juist ’s nachts toeslaat (en wat je eraan kunt doen)

Waarom je maag zich ’s nachts ineens laat horen

Overdag lijkt reflux vaak nog mee te vallen. Je loopt, zit rechtop, zwaartekracht helpt je een handje. Maar zodra je gaat liggen, verandert het speelveld.

In je bovenbuik zit de overgang tussen slokdarm en maag. Daar zit een soort sluitspier, de onderste slokdarmsfincter. Die hoort strak genoeg te zijn om maaginhoud tegen te houden, maar toch af en toe open te gaan om voedsel door te laten en lucht te laten ontsnappen. Als die sluitspier wat slapper is of op het verkeerde moment open gaat, kan maagzuur terugstromen in de slokdarm: reflux.

En dan komt het lastige: als je plat ligt, helpt de zwaartekracht niet meer om het zuur in je maag te houden. Het zuur hoeft maar een klein stukje omhoog en je voelt het meteen.

Veel mensen merken het pas ’s nachts. Overdag is er afleiding, je zit meer rechtop, je eet kleinere porties. ’s Avonds plof je op de bank, eet je nog wat, gaat naar bed… en dan begint de ellende.

Neem Sanne, 42 jaar. Ze dacht dat ze gewoon ‘een slechte slaper’ was. Ze werd elke nacht meerdere keren wakker, vaak met een droge keel en een vage druk op de borst. Pas toen haar partner opmerkte dat ze vaak rechtop in bed zat te hoesten, ging er een lampje branden. Een paar gerichte vragen bij de huisarts later, en de puzzelstukjes vielen op hun plek: nachtelijke reflux.

Reflux of iets anders – hoe herken je het verschil?

Reflux is meer dan alleen maagzuur dat omhoogkomt na een pittige maaltijd. Het kan zich op allerlei manieren laten zien, zeker rond slaaptijd. En ja, het kan best wel misleidend zijn.

Veelvoorkomende klachten bij reflux rondom slapen:

• Brandend gevoel achter het borstbeen, vooral als je ligt
• Zuur of bitter oprispen in de mond
• Een brokgevoel in de keel
• Nachtelijke hoestbuien zonder verkoudheid
• Schorheid of een hese stem in de ochtend
• Keel moeten schrapen, veel ‘kuchjes’ zonder echt hoesten
• Een drukkend gevoel op de borst (dat soms op hartklachten lijkt)

Dat laatste is tricky. Een drukkend gevoel op de borst kan reflux zijn, maar ook iets heel anders. Bij acute, heftige pijn op de borst, uitstraling naar arm/kaak of zweten en misselijkheid: niet twijfelen, direct medische hulp inschakelen.

Wat veel mensen onderschatten: reflux kan ook ‘stil’ zijn. Dan heb je geen spectaculaire zuurbrand, maar wél:

• Chronische kriebelhoest
• Snel hees
• Vaak keelpijn
• Slecht slapen en onrustig wakker worden

Juist ’s nachts kan dat flink opspelen.

Waarom artsen dit best vaak missen

Reflux en slapen: een combinatie die in de spreekkamer eigenlijk minder vaak besproken wordt dan je zou denken. Veel mensen komen binnen met ‘slaapproblemen’, ‘stress’ of ‘vermoeidheid’. De link met de maag wordt dan niet altijd direct gelegd.

Huisartsen focussen – heel logisch – vaak eerst op:

• Slaaphygiëne (beeldschermen, koffie, onregelmatig ritme)
• Stress en piekeren
• Snurken of slaapapneu

Allemaal terechte sporen. Maar als je iemand als Mark, 55 jaar, hoort zeggen: “Ik word elke nacht rond drie uur wakker met een brandend gevoel achter mijn borstbeen, en als ik dan even opsta of rechtop ga zitten, zakt het weer”, dan gaat er bij een maag-darm-leverarts meteen een belletje rinkelen.

Het probleem is dat mensen die link zelf ook niet altijd leggen. “Ja, ik heb wel eens maagzuur, maar dat heeft toch iedereen?” hoor je vaak. Terwijl juist dat ‘wel eens’ in combinatie met slechte nachten een signaal kan zijn.

Wat er in je lichaam gebeurt als je ligt te woelen

Laten we het even technisch maken, maar dan begrijpelijk.

Als je gaat liggen:

• Zwaartekracht valt weg: maagzuur blijft makkelijker tegen de slokdarmopening ‘plakken’
• Speekselproductie daalt: speeksel helpt normaal om zuur te neutraliseren
• Je slikt minder vaak: slikken duwt zuur terug naar de maag
• De slokdarm wordt minder goed ‘schoongespoeld’

Gevolg: als er zuur omhoogkomt, blijft het langer in de slokdarm staan. En die slokdarm is daar niet voor gemaakt. Maagwand kan zuur prima hebben, slokdarmwand niet. Dat geeft irritatie, ontsteking en dat branderige gevoel.

Bij sommige mensen speelt er nog wat anders mee: een kleine breuk in het middenrif, een zogeheten ‘hiatus hernia’. Dan schuift een deel van de maag net iets omhoog de borstkas in. Dat maakt het makkelijker voor zuur om omhoog te glippen, zeker als je ligt.

Slapen met reflux: wat helpt nou echt (en wat is een fabeltje)?

Laten we eerlijk zijn: de standaardtips ken je waarschijnlijk al. Geen vette hap voor het slapen, minder koffie, minder alcohol. Klinkt saai, maar er zit wél een reden achter.

Toch zijn er een paar dingen die specifiek voor de nacht een groot verschil kunnen maken:

Je bed, niet je kussen

Veel mensen stapelen extra kussens. Begrijpelijk, maar eigenlijk niet ideaal. Je buigt je romp dan naar voren, waardoor er juist meer druk op je buik komt.

Beter: het hoofdeinde van je bed 10–15 centimeter verhogen. Bijvoorbeeld met blokken onder de poten. Dan ligt je hele bovenlichaam iets schuin, niet alleen je hoofd. De zwaartekracht helpt dan weer een beetje mee om zuur in de maag te houden.

Laatste maaltijd en timing

Een zware maaltijd vlak voor bed is vragen om gedoe. Grote porties, veel vet, veel saus: je maag is dan nog druk aan het werk als jij al probeert te slapen.

Veel mensen merken verschil als ze:

• Minstens 2 à 3 uur voor het slapen niets zwaars meer eten
• ’s Avonds kleinere porties nemen
• Pittige, vette of heel zure producten later op de avond vermijden

Dat betekent niet dat je nooit meer mag genieten van een curry of pizza. Maar misschien niet om 21.30 uur als je om 23.00 uur in bed ligt.

Alcohol, koffie en chocola – hoe streng moet je zijn?

Ja, het zijn bekende boosdoeners. Alcohol verslapt de sluitspier van de slokdarm. Koffie (ook cafeïnevrij bij sommige mensen) kan refluxklachten verergeren. Chocola is een dubbele tik: vet én invloed op die sluitspier.

Betekent dat: nooit meer? Nee. Maar als je vooral ’s nachts last hebt, is het de moeite waard om eens een paar weken te testen wat er gebeurt als je na het avondeten:

• Geen alcohol meer drinkt
• Koffie inruilt voor thee zonder cafeïne
• Chocola bewaart voor overdag

Je hoeft het niet meteen perfect te doen; kijk wat er voor jou merkbaar verschil geeft.

Slaaphouding: links, rechts of rug?

Dit is interessant. Onderzoek laat zien dat slapen op je linkerzij bij veel mensen met refluxklachten gunstiger is dan op de rechterzij of op de rug. Op de rechterzij ligt de maaguitgang wat hoger, waardoor zuur makkelijker richting slokdarm kan stromen.

Veel mensen merken: rugligging + reflux = slechte combinatie. Zeker als je bed niet verhoogd is.

Wanneer maagzuurremmers wél zin hebben (en wanneer niet)

In Nederland worden maagzuurremmers behoorlijk veel gebruikt. Soms terecht, soms uit gewoonte.

Grofweg zijn er twee groepen middelen:

• Antacida (bijvoorbeeld kauwtabletten): neutraliseren zuur tijdelijk
• Protonpompremmers (PPI’s, zoals omeprazol): remmen de aanmaak van maagzuur

Bij duidelijke refluxklachten kunnen PPI’s echt een verschil maken, ook voor de nachtrust. Minder zuur = minder irritatie = minder klachten.

Maar – en dit wordt nog wel eens vergeten – ze lossen de oorzaak niet op. De sluitspier wordt er niet strakker van. De druk in je buik wordt er niet lager van. Daarom blijven leefstijl en slaaphouding belangrijk.

Belangrijke kanttekeningen:

• Langdurig gebruik van PPI’s moet altijd met je arts besproken worden
• Zelf maandenlang slikken ‘omdat het helpt’ zonder diagnose is geen goed idee
• Als je ondanks medicatie ’s nachts veel klachten houdt, is verder onderzoek verstandig

Op Thuisarts.nl vind je heldere informatie over brandend maagzuur en wanneer je naar de huisarts moet.

De verborgen impact op je dag: vermoeidheid, concentratie en stemming

Reflux is niet alleen een ‘maagprobleem’. Slecht slapen tikt door in je hele dag. Opstaan als een vaatdoek, prikkelbaar, minder scherp op je werk, sneller emotioneel – het hoort er allemaal bij als je nachten onrustig zijn.

Veel mensen onderschatten hoe groot de rol van slaapkwaliteit is. Je kunt acht uur in bed liggen en tóch uitgeput wakker worden, als je die uren doorbrengt met halfslapend rechtop zitten, hoesten, slikken en draaien.

En dan ontstaat er een nare vicieuze cirkel:

• Door vermoeidheid ga je meer snaaien, vaker koffie drinken
• Je beweegt minder, ploft sneller op de bank
• Je eet later en zwaarder
• Refluxklachten nemen toe
• Je slaapt nóg slechter

Door reflux serieus te nemen, pak je dus niet alleen dat brandende gevoel aan, maar ook een deel van je vermoeidheid en stemming.

Wanneer is reflux ’s nachts niet meer ‘onschuldig’?

Reflux is heel vaak vervelend, maar niet direct gevaarlijk. Toch zijn er signalen waarbij je niet moet blijven aanmodderen met kussens en kauwtabletten.

Neem contact op met je huisarts als je:

• Minstens één keer per week ’s nachts wakker wordt door zuur of pijn achter het borstbeen
• Al weken of maanden last hebt, ook overdag
• Moeilijk slikt, het gevoel hebt dat eten blijft steken
• Onverklaarbaar afvalt
• Bloed in braaksel of zwarte, teerachtige ontlasting ziet
• Hees blijft zonder duidelijke verklaring

Langdurige, onbehandelde reflux kan de slokdarm beschadigen. In sommige gevallen ontstaat er een zogeheten Barrett-slokdarm, waarbij de slijmvliescellen veranderen. Dat verhoogt op lange termijn het risico op slokdarmkanker. Dat is niet om je bang te maken, maar wel om duidelijk te maken: jaren doorsukkelen is geen goed plan.

Op Maag Lever Darm Stichting (NL) vind je meer informatie over reflux en slokdarmontsteking.

En als het níet alleen reflux is?

Soms zijn nachtelijke klachten complexer. Denk aan:

• Slaapapneu: ademstops, snurken, niet uitgerust wakker worden
• Hartklachten: druk op de borst bij inspanning, kortademigheid
• Angst en paniek: nachtelijke paniekaanvallen met hartkloppingen

Reflux en slaapapneu gaan opvallend vaak samen. Overgewicht speelt bij beide een rol, net als druk in de buik en borstkas. Sommige mensen krijgen pas een slaapapneu-diagnose nadat ze eigenlijk voor ‘maagzuur’ kwamen.

Heb je naast reflux-achtige klachten ook veel snurken, ademstops (je partner hoort het vaak eerder dan jij), ochtendhoofdpijn of extreme slaperigheid overdag? Dan is het slim om ook aan slaapapneu te denken. Op veel Nederlandse slaapcentra, zoals diverse slaapklinieken en slaapinstituten, werken longartsen, KNO-artsen en soms MDL-artsen samen.

Een goed startpunt is informatie over slaapstoornissen bij bijvoorbeeld het HMC Slaapcentrum of via algemene voorlichting op Nederlandse ziekenhuissites.

Wat je zelf vandaag al kunt testen

Je hoeft niet te wachten tot de volgende afspraak bij de huisarts om iets te proberen. Een paar dingen die je relatief makkelijk kunt uitproberen:

• Hoofdeinde van je bed verhogen met 10–15 cm
• Een week lang geen zware maaltijd na 19.00 uur
• Alcohol en koffie na het avondeten schrappen
• Bewust op je linkerzij proberen te slapen
• Bijhouden in een simpel slaap- en klachtendagboek: wanneer eet je wat, hoe slaap je, wanneer heb je klachten?

Dat laatste is goud waard in de spreekkamer. Een huisarts of MDL-arts kan veel beter meedenken als er een patroon zichtbaar is.

En misschien wel de belangrijkste stap: stop met het wegwuiven als ‘iedereen heeft wel eens maagzuur’. Ja, dat klopt. Maar niet iedereen wordt er drie nachten per week wakker van.

FAQ over reflux en slapen

Kan reflux ook zonder brandend maagzuur je slaap verstoren?

Ja. Je kunt ’s nachts last hebben van hoesten, een brokgevoel in de keel, schorheid of een drukkend gevoel op de borst zonder dat typische branderige gevoel. Dat wordt soms ‘stille reflux’ genoemd. Juist dan wordt de link met reflux snel gemist.

Helpt het om vlak voor het slapen nog een glas melk te drinken?

Melk kan heel kort een verzachtend effect geven, maar het neutraliseert het zuur niet structureel. Volle melk en zuivel met veel vet kunnen de maag juist zwaarder belasten. Als je merkt dat melk helpt, prima, maar zie het meer als tijdelijke verlichting dan als oplossing.

Is het gevaarlijk om jarenlang met nachtelijke reflux rond te lopen?

Langdurige, onbehandelde reflux kan de slokdarm beschadigen en op termijn het risico op een Barrett-slokdarm verhogen. Dat betekent niet dat iedereen met reflux dat krijgt, maar het is wél een reden om serieuze, aanhoudende klachten met je huisarts te bespreken en niet eindeloos zelf te dokteren.

Maakt overgewicht mijn reflux ’s nachts erger?

Bij veel mensen wel. Extra buikvet verhoogt de druk in de buikholte, waardoor maaginhoud makkelijker omhoog wordt gedrukt. Dat merk je vaak juist als je ligt. Een paar kilo gewichtsverlies kan soms al merkbaar verschil maken in de frequentie en ernst van nachtelijke klachten.

Kan ik gewoon blijven sporten als ik reflux heb?

Ja, en dat is meestal juist goed. Wel kunnen bepaalde oefeningen die veel druk op de buik zetten (bijvoorbeeld intensief buikspierwerk vlak na het eten) klachten uitlokken. Sport bij voorkeur niet direct na een grote maaltijd, en luister naar je lichaam.

Meer betrouwbare informatie over reflux en spijsverteringsklachten vind je op:

• Thuisarts – Ik heb brandend maagzuur
• Maag Lever Darm Stichting – Reflux / oesofagitis
• Gezondheidsnet – Maagzuur en brandend gevoel

Als je nachten al te lang worden verpest door dat branderige gevoel, is het misschien tijd om er niet alleen wakker van te liggen, maar er ook echt iets mee te doen.