Als je schildklier je slaap saboteert (zonder dat je het doorhebt)

Je schildklier draait mee op je interne klok

Je biologische klok en je schildklier zijn eigenlijk dikke vrienden. Je dag-nachtritme beïnvloedt hoeveel schildklierhormoon je aanmaakt, en andersom bepaalt dat hormoon hoeveel energie je overdag en ’s nachts hebt.

Simpel gezegd:

• Overdag: je lijf heeft energie nodig → meer actieve schildklierhormonen → alerter, hogere hartslag, meer verbranding.
• ’s Nachts: je lijf wil herstellen → alles een tandje lager → lagere hartslag, minder verbranding, meer rust.

Als je schildklier te hard of te zacht werkt, schuift dat hele systeem scheef. En dan kun je nog zo’n goed matras hebben, je slaapkwaliteit keldert.

Wanneer je schildklier in de zesde versnelling staat

Bij een te snel werkende schildklier (hyperthyreoïdie) staat je lijf eigenlijk continu in een soort ‘binnenbrandje’. Je motor draait door, ook als jij in bed ligt.

Neem Sanne, 34. Ze lag maandenlang wakker. “Ik lag te stuiteren in mijn eigen lijf,” vertelde ze. Hartkloppingen, zweten, onrustig, en als ze eindelijk sliep, werd ze vroeg wakker met het gevoel alsof ze een marathon had gelopen. De huisarts dacht eerst aan stress. Pas toen ze ook begon af te vallen, trillerig werd en haar menstruatie onregelmatig werd, werd er bloed geprikt: haar schildklier draaide veel te hard.

Typische slaapsignalen bij een te snelle schildklier:

• Moeite met inslapen, alsof je lichaam ‘aan’ blijft staan
• Vaak wakker worden in de nacht
• Nachtelijk zweten of warm wakker worden
• Hartkloppingen in bed
• Een soort innerlijke onrust: je ligt stil, maar van binnen raast alles

En het venijnige? Overdag ben je óók moe. Niet omdat je te weinig uren maakt, maar omdat die uren simpelweg niet herstellend zijn.

Als alles in je lijf op langzaam staat

Aan de andere kant heb je de traag werkende schildklier (hypothyreoïdie). Daar voelt het meer alsof iemand beton aan je benen heeft gegoten.

Tom, 42, sliep zogenaamd prima: hij lag er om 22.30 uur in en kwam er om 7.00 uur weer uit. Maar hij werd wakker alsof hij net drie nachten had doorgehaald. Overdag kon hij zó in slaap vallen tijdens een vergadering. Hij dacht eerst: “Tja, ik word ouder, druk met werk, jonge kinderen.” Tot zijn partner opmerkte dat hij snurkte, soms even stopte met ademen, en hij steeds kouder werd, zelfs in de zomer. Bloedonderzoek liet een te traag werkende schildklier zien.

Bij een traag werkende schildklier zie je vaak:

• Overmatige slaperigheid overdag
• Moe wakker worden, ook na 8–9 uur slaap
• Zwaarder gevoel in armen en benen
• Koude-intolerantie (altijd koud hebben, ook in bed)
• Meer kans op gewichtstoename en snurken, soms zelfs slaapapneu

De grap is dat mensen dan vaak horen: “Ga eerder naar bed.” Maar extra uren slapen lost het niet op, want het onderliggende probleem is hormonaal.

Waarom artsen dit best wel vaak missen

Slaapklachten zijn zo algemeen dat ze bijna overal bij passen: stress, depressie, overgang, drukke baan, jonge kinderen. Dus als iemand zegt: “Ik slaap slecht,” is de reflex vaak: leefstijl, stress, schermgebruik.

En eerlijk: daar zit vaak óók een deel van het verhaal. Maar er zijn een paar rode vlaggen waarbij je eigenlijk altijd even aan de schildklier zou moeten denken:

• Slaapklachten + onverklaarbare gewichtstoename of -afname
• Slaapklachten + hartkloppingen, trillen of warmte-intolerantie
• Slaapklachten + kouwelijkheid, droge huid, obstipatie
• Slaapklachten + duidelijke stemmingswisselingen (angstig, somber, prikkelbaar)

Artsen zijn mensen, met volle spreekuren. Als jij binnenkomt met “Ik slaap slecht”, is de kans groot dat er niet meteen aan schildklierafwijkingen gedacht wordt, zeker als je verder “redelijk gezond” oogt. Daarom is het slim om je andere klachten expliciet te benoemen, hoe klein ze ook lijken.

Hoe voelt schildklier-gerelateerde slapeloosheid nu echt?

Het grote misverstand: alle slapeloosheid voelt hetzelfde. Dat is niet zo. Het patroon zegt vaak veel.

Bij een te snelle schildklier merk je vaak:

• Je lijf voelt opgejaagd in bed, zelfs als je hoofd moe is
• Je gedachten racen, maar niet per se inhoudelijk; het is meer een soort motor die niet uit wil
• Je wordt zweterig wakker, soms met een bonzend hart
• Alcohol of koffie lijken het nog erger te maken

Bij een te trage schildklier zie je vaker:

• Je valt makkelijk in slaap, soms té makkelijk
• Je wordt ’s ochtends niet verfrist wakker, eerder groggy
• Overdag kun je op de bank of in het OV zomaar wegzakken
• Je hebt moeite om warm te worden in bed, koude voeten, dikke sokken

Het lijken details, maar juist die kleine verschillen geven richting. Als je dit herkent, is het niet gek om je af te vragen: speelt mijn schildklier hier een rol?

De stille link met slaapapneu

Een detail dat vaak onder de radar blijft: een traag werkende schildklier verhoogt de kans op slaapapneu. Dat is die aandoening waarbij je tijdens de slaap kortdurend stopt met ademen.

Waarom? Een traag werkende schildklier kan zorgen voor:

• Gewichtstoename en vetopslag rond hals en romp
• Spierzwakte van de keelspieren
• Opgezette weefsels (myxoedeem) rond de luchtweg

Gevolg: de luchtweg kan makkelijker dichtvallen tijdens de slaap. Partners merken dan vaak: hard snurken, ademstops, happen naar adem. De persoon zelf wordt vooral doodmoe wakker, soms met hoofdpijn.

Het lastige is dat mensen dan soms wél een CPAP-apparaat (slaapapneu-apparaat) krijgen, maar dat er niet altijd standaard naar de schildklier gekeken wordt. Terwijl het bij een deel van de mensen gewoon bij elkaar hoort.

Wanneer moet je denken: nu wil ik bloed laten prikken

Je hoeft niet bij elk slecht nachtje meteen naar de huisarts. Maar er zijn situaties waarin je beter niet te lang kunt wachten:

• Je slaapklachten houden langer dan een maand aan, zonder duidelijke oorzaak
• Je merkt veranderingen in gewicht, hartslag, temperatuurgevoel of stemming
• Er zit schildklierziekte in de familie
• Je hebt eerder een schildklierprobleem gehad en de klachten keren terug
• Je gebruikt schildkliermedicatie en je slaap verandert ineens sterk

Dan is een eenvoudig bloedonderzoek naar TSH en vrij T4 een logische stap. De meeste huisartsen in Nederland en België kunnen dat prima regelen. Op sites als Thuisarts.nl vind je een heldere uitleg over wat er dan precies gemeten wordt.

Behandeling: wat er met je slaap gebeurt als je waarden worden bijgesteld

Hier wordt het interessant. Want als de schildklier behandeld wordt, verwacht iedereen dat de slaap direct beter wordt. In de praktijk is het vaak iets minder spectaculair.

Bij een te snelle schildklier:

• Medicatie (strumazol, thiamazol, soms radioactief jodium of operatie) remt de overproductie
• De innerlijke onrust neemt meestal binnen weken af
• Slaap wordt geleidelijk rustiger, maar het kan maanden duren voordat je ritme weer stabiel voelt

Bij een te trage schildklier:

• Je krijgt meestal levothyroxine (schildklierhormoon in tabletvorm)
• Overdag voel je vaak als eerste iets meer energie
• De zware ochtendmoeheid en overmatige slaperigheid nemen langzaam af

Maar – en dit wordt vaak vergeten – je brein en je bioritme moeten zich ook aanpassen. Als je maanden of jaren slecht hebt geslapen, heb je vaak gewoontes opgebouwd (laat naar bed, veel scherm, dutjes overdag) die niet in één klap verdwijnen als je bloedwaarden verbeteren.

Daarom zie je in de praktijk dat een combinatie van medische behandeling én slaaphygiëne het meeste oplevert.

Wat je zelf wél kunt doen, naast de arts

Nee, je kunt een echte schildklierafwijking niet “wegmediteren” of “weg-sporten”. Maar je kunt je lijf wel helpen om weer een normaal ritme te vinden, zeker als je al onder behandeling bent.

Een paar strategieën die in de praktijk vaak helpen:

• Vaste tijden: sta elke dag rond dezelfde tijd op, ook in het weekend. Ja, dat is saai. Maar je biologische klok houdt van voorspelbaarheid.
• Licht als medicijn: bij opstaan direct daglicht (buiten of bij een raam). Dat helpt je bioritme om weer te synchroniseren met je hormonale ritme.
• Cafeïne-timing: met een hyperactieve schildklier is koffie laat op de dag echt vragen om ellende. Probeer alles na 14.00 uur te schrappen en kijk wat er gebeurt.
• Beweging, maar niet te laat: regelmatige beweging overdag helpt bij zowel hyper als hypo, maar intensief sporten vlak voor het slapen kan je lijf juist extra ‘aan’ zetten.
• Slaap niet wegvluchten: bij een trage schildklier is de verleiding groot om veel te dutten. Korte powernaps kunnen, maar houd het onder de 20 minuten en niet na 16.00 uur.

Dit zijn geen wondermiddelen, maar ze maken het verschil tussen “mijn medicatie werkt, maar ik ben nog steeds kapot” en “ik voel dat mijn lijf weer in een ritme komt”.

De mentale kant: angst, piekeren en hormonen

Nog een laag die vaak onderschat wordt: je brein. Schildklierhormoon beïnvloedt niet alleen je lijf, maar ook je stemming.

Bij een te snelle schildklier voelen mensen zich vaak angstiger, gejaagd, sneller overprikkeld. Dat is niet “karakter”, dat is biologie. En als je je al zo voelt, is in slaap vallen natuurlijk een stuk lastiger.

Bij een trage schildklier zie je meer somberheid, traag denken, moeite met concentratie. Dat kan weer leiden tot piekeren in bed: “Waarom ben ik zo moe? Waarom lukt niets meer?”

Het helpt om te weten dat dit er gewoon bij kan horen. Het betekent niet dat alles ‘tussen je oren’ zit, maar ook niet dat je geest compleet losstaat van je schildklier. Het is één systeem.

Sites als de Hersenstichting leggen goed uit hoe hersenen, hormonen en slaap elkaar beïnvloeden. Handig als je wat meer achtergrond wilt zonder medische studie.

Wanneer naar een specialist of slaapcentrum?

Soms kom je met huisarts en standaard bloedonderzoek een heel eind. Maar er zijn situaties waarin je beter een stap verder gaat:

• Je bloedwaarden zijn redelijk ingesteld, maar de slaapproblemen blijven ernstig
• Er is een vermoeden van slaapapneu (snurken, ademstops, ochtendhoofdpijn)
• Er spelen meerdere hormonale dingen tegelijk (bijvoorbeeld overgang + schildklier)

In Nederland zijn er verschillende slaapcentra en slaapklinieken (bijvoorbeeld via een ziekenhuis of een gespecialiseerd slaapinstituut) waar uitgebreider onderzoek mogelijk is, inclusief slaapregistratie. Via je huisarts kun je daar meestal naar verwezen worden.

FAQ over schildklierafwijkingen en slaap

1. Kan een lichte schildklierafwijking al invloed hebben op mijn slaap?
Ja, dat kan. Sommige mensen zijn erg gevoelig voor kleine schommelingen in schildklierhormonen. Je bloeduitslagen kunnen “net binnen de referentiewaarden” vallen, terwijl jij je toch opgejaagd of juist uitgeput voelt. Bespreek dat met je arts; soms is het zinvol om waarden na een paar weken te herhalen.

2. Mijn waarden zijn goed volgens de arts, maar ik slaap nog steeds slecht. Wat nu?
Dan is het handig om breder te kijken: stress, andere hormonen (zoals overgang), slaapapneu, medicatiegebruik, leefstijl. Een normale schildklierwaarde betekent niet dat alles automatisch goed is, maar het is wel een belangrijke puzzelstuk. Een slaapdagboek kan helpen om patronen te zien.

3. Maakt schildkliermedicatie mijn slaap slechter?
Dat kan, vooral als je te hoog gedoseerd bent. Bij levothyroxine merk je dan klachten die lijken op een te snelle schildklier: hartkloppingen, onrust, slecht inslapen. Laat dan je waarden controleren. Ook het tijdstip van inname kan bij sommige mensen invloed hebben; de meeste nemen het ’s ochtends.

4. Heeft voeding invloed op schildklier én slaap?
Indirect wel. Veel cafeïne, zware maaltijden laat op de avond, of heel onregelmatig eten kunnen je slaap verstoren. Bij bepaalde schildklierziekten (zoals auto-immuun Hashimoto) wordt soms naar gluten of jodiuminname gekeken, maar dat is maatwerk. Ga niet zomaar streng diëten zonder overleg met een arts of diëtist.

5. Waar kan ik betrouwbare informatie vinden over schildklier en slaap?
Voor Nederlandstalige info kun je onder meer kijken op Thuisarts.nl, Gezondheidsnet, en gespecialiseerde slaap- of hormoonpoli’s van ziekenhuizen. Voor algemene slaapinfo zijn Nederlandse slaapinstituten en de Hersenstichting goede startpunten.

Wil je zelf alvast wat nalezen voordat je naar de huisarts gaat? Kijk dan bijvoorbeeld op Thuisarts voor de basis over schildklierziekten, en op Gezondheidsnet voor praktische artikelen over vermoeidheid en slaap. Neem desnoenst een printje of notities mee naar je afspraak. Dat klinkt misschien wat overdreven, maar het helpt enorm om je klachten helder neer te leggen – en om die kleine, maar hardnekkige regisseur in je hals eindelijk serieus genomen te krijgen.