Veilig slapen voor baby’s: wat je wél en niet hoeft te doen

Waarom veilig slapen zoveel onrust geeft

Je zou denken: baby moe, baby slapen, klaar. Maar iedereen die ooit met een pasgeboren mensje thuis is gekomen, weet dat het anders gaat. Je krijgt adviezen over wiegjes, ledikanten, nestjes, dekens, slaapzakken, co-sleepers, white noise, knuffels… en ondertussen wil je maar één ding: je kind veilig.

Neem Lisa, moeder van haar eerste kindje. Ze vertelde: “Ik durfde de eerste weken bijna niet te slapen. Ik bleef maar kijken of hij nog ademde. En dan las ik weer iets over wiegendood en schrok ik me rot. Alles leek ineens gevaarlijk.”

Die angst is ergens heel begrijpelijk. De eerste maanden zijn kwetsbaar. Maar er is ook goed nieuws: met een paar duidelijke basisregels kun je het risico op problemen enorm verlagen. En nee, dat betekent niet dat je huis eruit moet zien als een ziekenhuis of dat je nooit meer een foutje mag maken. Het gaat om de grote lijnen.

De allerbelangrijkste gewoonte: hoe leg je je baby neer?

Laten we beginnen met iets waar artsen verrassend eensgezind over zijn: de slaaphouding.

Baby’s slapen op de rug. Altijd.

Dus niet op de zij “want dan kan hij vast beter boeren”, en niet op de buik “want dan slaapt hij zo lekker diep”. Op de rug slapen is één van de sterkste beschermende factoren tegen wiegendood. Dat is niet zomaar een modetrend; sinds baby’s standaard op de rug worden gelegd, is het aantal gevallen van wiegendood flink gedaald.

Veel ouders zeggen dan: “Maar overdag op mijn borst slaapt hij wél op de buik, is dat dan meteen gevaarlijk?” Hier komt de nuance:

• In het eigen bedje: altijd op de rug.
• Op jouw borst of in de draagdoek: alleen als jij wakker en alert bent, en je baby vrij kan ademen.

Val je zelf in slaap met je baby op je borst op de bank? Dat voelt misschien knus, maar is helaas een risicomoment. Dan is het veiliger om óf je baby in zijn eigen bedje te leggen, óf zelf rechtop in bed te zitten met goede steun, óf – nog beter – eerst je baby weg te leggen en dan zelf te slapen.

Het bedje: wat mag er wél in en wat beter niet?

Hier gaan we even eerlijk zijn: bijna alle ‘Instagramwaardige’ babykamers zijn totaal ongeschikt om in te slapen. Mooi voor de foto, niet voor de nacht.

In een veilig babybedje ligt eigenlijk verrassend weinig. Dit hoort er wél in:

• Een stevig matras dat goed in het bedje past, zonder grote kieren.
• Een goed passende hoeslaken eromheen.
• Je baby in een slaapzak of met een goed ingestopt lakentje en dekentje.

En dit laat je beter weg, hoe schattig het ook is:

• Kussens (baby’s hebben die echt niet nodig).
• Bumperranden of stootranden.
• Knuffels, doekjes, losse hydrofielen.
• Losse dekens en lakens die niet zijn ingestopt.
• Babynestjes, kussentjes of opstaande randen in het bedje.

Het idee is simpel: hoe minder spullen in het bedje, hoe kleiner de kans dat je baby met zijn neus en mond tegen iets zachts aan komt te liggen waardoor ademen lastiger wordt.

Veel ouders vinden dat in het begin “zo kaal” ogen. Dat is logisch, je wilt het gezellig maken. Bewaar de knuffels gewoon voor overdag, op de commode of in de box. Je baby mist ze ’s nachts echt niet.

Slaapzak, deken of allebei?

Dit is zo’n vraag waar ouders onderling hele discussies over voeren. De kern is: kies iets wat niet over het hoofd van je baby kan schuiven.

Een slaapzak heeft een paar fijne voordelen:

• Blijft goed zitten, ook als je baby gaat woelen.
• Maakt het lastiger om later uit bed te klimmen.
• Geen losse dekens die over het gezicht kunnen komen.

Let erop dat de halsopening niet te ruim is (het hoofd mag er niet doorheen passen) en dat de armsgaten goed aansluiten.

Gebruik je liever een deken? Dat kan ook, maar stop het dan stevig in aan het voeteneinde en leg je baby met de schouders ónder de deken, zodat hij er niet onder kan schuiven. De deken komt dus tot ongeveer onder de oksels, niet tot over de schouders.

Combineren mag, zolang je het niet te warm maakt. Daar komen we zo op.

Temperatuur: liever iets te fris dan te warm

Ouders zijn vaak bang dat hun baby het koud heeft. Logisch, zo’n klein lijfje. Maar eerlijk: de meeste baby’s liggen eerder te warm dan te koud.

Een paar richtlijnen die helpen:

• Een kamertemperatuur rond de 16–20 graden is prima.
• Voel in de nek van je baby (niet aan de handjes of voetjes, die mogen best wat kouder zijn).
• Voelt de nek klam of zweterig? Dan is het te warm en kan er een laagje uit.

Oververhitting is een bekende risicofactor voor wiegendood. Dus liever één laagje minder dan een extra muts, deken of kruik. Over kruiken gesproken: die gebruik je alleen in overleg met de kraamzorg of verloskundige, en haal je weg vóór je baby in bed gaat.

Roken, alcohol en veilig slapen: de ongemakkelijke waarheid

Dit is een lastig onderwerp, maar wel belangrijk. Roken (ook buiten of in een andere kamer) verhoogt het risico op wiegendood. Dat geldt zowel voor roken tijdens de zwangerschap als daarna.

En ja, ook als je “alleen maar buiten rookt”. De rookdeeltjes blijven in kleding, haar en huis hangen. Het beste wat je voor de slaapveiligheid van je baby kunt doen, is stoppen of hulp zoeken om te minderen. Op Thuisarts.nl vind je goede informatie en hulpbronnen.

Alcohol en drugs bij ouders spelen ook een rol. Niet omdat je dan een ‘slechte ouder’ bent, maar omdat je reactievermogen en alertheid afnemen. Dat is vooral belangrijk als je samen slaapt of je baby bij je in bed komt.

Samen slapen: eerlijk over risico’s én realiteit

Hier komen we bij een gevoelig punt: samen slapen. Co-sleeping, bedsharing… hoe je het ook noemt, veel ouders doen het (soms uit overtuiging, soms uit pure uitputting). En het internet is er flink verdeeld over.

Laten we het opsplitsen:

Baby in jullie kamer, in eigen bedje

Dit is de variant waar de meeste experts blij van worden. Je baby slaapt in een eigen wiegje of co-sleeper, maar wel in jullie slaapkamer. Dat heeft voordelen:

• Je hoort je baby sneller.
• Nachtvoedingen zijn makkelijker.
• Onderzoek laat zien dat dit in het eerste halfjaar beschermend werkt tegen wiegendood.

Baby in jullie bed

Hier wordt het spannender. De risico’s zijn groter, vooral in deze situaties:

• Als jij of je partner rookt.
• Als je alcohol hebt gedronken of slaapmedicatie gebruikt.
• Als je extreem moe bent (en laten we eerlijk zijn: welke ouder is dat niet af en toe?).
• Als je baby te vroeg geboren is of een laag geboortegewicht had.
• Als je slaapt op een zachte ondergrond (bank, diepe matras, veel kussens en dekens).

Veel organisaties, zoals het RIVM en Thuisarts.nl, raden bedsharing daarom af, zeker in de eerste maanden.

Maar nu even de realiteit: veel ouders vallen wél met hun baby in bed in slaap. Vaak onbedoeld, tijdens een nachtvoeding. Daarom is het slimmer om te praten over hoe je het zo veilig mogelijk maakt, in plaats van alleen maar “mag niet” roepen.

Als je tóch (soms) samen slaapt, zorg dan dat:

• Je baby bij voorkeur naast jou ligt, niet tussen jou en je partner in.
• Er geen kussens, dekbedden of losse dekens in de buurt van het babyhoofdje zijn.
• Je niet slaapt op de bank of een stoel met je baby.

Is het ideaal? Nee. Maar het is beter dan half slapend op een bank met een baby op je borst.

Fopspenen, wiegendood en die eeuwige twijfel

Dan nog zo’n onderwerp waar ouders over twijfelen: de fopspeen. De één zweert erbij, de ander wil het liefst helemaal geen speen in huis.

Interessant genoeg laten onderzoeken zien dat een fopspeen tijdens het slapen het risico op wiegendood kan verlagen. Hoe precies, daar zijn de meningen over verdeeld, maar het verband is er.

Een paar dingen om in je achterhoofd te houden:

• Geef liever geen speen in de eerste weken als borstvoeding nog op gang moet komen en jullie ritme zoeken. Daarna kun je het rustig proberen.
• Valt de speen uit tijdens de slaap? Dan hoef je hem niet terug te stoppen.
• Bind nooit een speen vast met een koord of lint in bed, dat kan juist gevaarlijk zijn.

En als je baby geen speen wil? Dan is dat ook prima. Je hoeft er geen strijd van te maken.

Rugligging en toch veel op de buik? Zo pak je dat handig aan

Overdag mag je baby wél op de buik, maar alleen als je erbij bent. Dat is zelfs goed voor de motorische ontwikkeling. Tummy time, maar dan gewoon op z’n Nederlands: even op de buik spelen.

Je kunt rustig opbouwen:

• Begin met een paar keer per dag een paar minuten.
• Leg je baby bijvoorbeeld op jouw buik terwijl jij half achterover ligt.
• Of op een stevig kleed op de grond, terwijl jij er vlakbij zit.

Zo raakt je baby gewend aan de buikligging, wordt de nek sterker en verklein je de kans op een afgeplat hoofdje. Maar slapen? Dat blijft op de rug.

Veelgemaakte ‘onschuldige’ foutjes (die je makkelijk kunt voorkomen)

Als je dit leest en denkt: oeps, dat doe ik dus allemaal… haal even adem. Niemand doet alles perfect. Het gaat erom dat je nu weet wat je kunt aanpassen.

Dingen die ik vaak hoor van ouders:

• Een knuffeltje “omdat hij anders zo alleen ligt”. Lief bedoeld, maar beter buiten het bedje laten.
• Een dekentje tot over de schouders “want anders is het zo koud”. Beter tot onder de oksels, en eventueel een laagje kleding extra.
• Een babynestje in het ledikant “want dan voelt het kleiner en veiliger”. Helaas zijn die nestjes juist in bed niet veilig door de zachte en opstaande randen.
• Slapen in de autostoel, wipstoel of kinderwagen binnen, uren achter elkaar. Soms kan het niet anders, maar probeer je baby daarna zo snel mogelijk weer plat op de rug in bed te leggen.

Zie je één of meer van deze dingen terug in jullie routine? Je hoeft niet je hele leven om te gooien, vaak zijn kleine aanpassingen al genoeg.

Hoe weet je of je op de goede weg bent?

Een paar vragen die je jezelf kunt stellen als je je baby neerlegt:

• Ligt hij op de rug?
• Ligt hij in zijn eigen wiegje/ledikant/co-sleeper, zonder kussens, knuffels of nestjes?
• Is het niet te warm in de kamer en draagt hij niet te veel lagen?
• Rookt er niemand in huis of in de buurt van de baby?
• Slaapt hij bij jullie op de kamer in de eerste maanden?

Als je hier grotendeels “ja” op kunt antwoorden, ben je al heel goed bezig. De rest is finetuning.

En misschien wel het belangrijkste: vertrouw ook een beetje op jezelf. Je kent je baby het beste. Twijfel je ergens over? Overleg dan met het consultatiebureau, de huisarts of je kraamverzorgende. Liever één keer ‘onnodig’ vragen dan nachtenlang piekeren.

Handige plekken voor extra informatie

Wil je nog even nalezen of iets checken bij een betrouwbare bron? Deze sites zijn de moeite waard:

• Thuisarts – wiegendood en veilig slapen
• RIVM – informatie over wiegendood
• Gezondheidsnet – veilig slapen baby

Veelgestelde vragen over veilig slapen bij baby’s

Vanaf wanneer mag mijn baby op de zij of buik slapen?

In het eerste levensjaar leg je je baby altijd op de rug neer om te slapen. Gaat je baby rond de 6 maanden zelf rollen en rolt hij tijdens de slaap op de zij of buik? Dan hoef je hem niet de hele nacht terug te draaien, zolang je hem maar altijd op de rug neerlegt aan het begin van de slaap en het bedje verder veilig is ingericht.

Hoe lang moet mijn baby bij ons op de kamer slapen?

In Nederland wordt vaak aangeraden om je baby in ieder geval de eerste 6 maanden bij jullie op de kamer te laten slapen, in een eigen bedje. Sommige ouders kiezen ervoor om dit tot ongeveer 1 jaar te doen. Daarna kun je, als jullie daar aan toe zijn, de stap naar een eigen kamer maken.

Is een co-sleeper veilig?

Een goedgekeurde co-sleeper die stevig aan jullie bed bevestigd is, met een stevig matras en zonder zachte randen, kan een veilige optie zijn. Let erop dat er geen spleet ontstaat tussen jullie matras en dat van de baby, en dat je geen dekbed of kussens in de co-sleeper laat vallen.

Mag mijn baby met een knuffel slapen als hij ouder is?

In het eerste jaar is het beter om geen knuffels in bed te leggen. Daarna kun je langzaam een klein knuffeltje introduceren, bij voorkeur eentje zonder losse onderdelen, touwtjes of lange linten. Houd het in het begin bij één knuffel en kijk hoe dat gaat.

Wat doe ik als mijn baby alleen maar op mij in slaap valt?

Dat komt vaker voor dan je denkt. Je kunt je baby best op jou laten indommelen, maar probeer hem daarna, als hij slaapt of suf is, in zijn eigen bedje neer te leggen. Lukt dat niet meteen? Bouw het stap voor stap op. En zorg er in ieder geval voor dat jij zelf niet liggend op de bank of in een stoel met je baby op je in slaap valt, want dat is juist een risicomoment.