Als je nachtmerries niet ‘gewoon maar dromen’ zijn

Hoe één droom je hele lijf op scherp zet

Stel je voor: het is 03.17 uur. Je ligt in bed, je slaapt, en in je droom achtervolgt iemand je in een donker steegje. Je kunt niet rennen, je stem doet het niet. En dan: je schrikt wakker, happen naar adem, hartslag door het dak. Je kijkt op de wekker, je hoort niets geks in huis, maar je lichaam is er heilig van overtuigd dat er gevaar is.

Dat is eigenlijk wat een nachtmerrie doet: je brein zet het alarmsysteem aan, en je lichaam reageert alsof er echt iets levensbedreigends gebeurt. Ook al lig je gewoon onder je dekbed.

Wat er in je lichaam gebeurt tijdens een nachtmerrie

Je hoeft geen arts te zijn om te merken dat er iets fysieks gebeurt. Maar onder de motorkap gaat er nog veel meer aan.

Tijdens een nachtmerrie:

• je hartslag schiet omhoog
• je bloeddruk stijgt
• je ademhaling wordt sneller en oppervlakkiger
• je spieren spannen zich aan
• je lichaam maakt stresshormonen aan, zoals adrenaline en cortisol

Dat is precies hetzelfde systeem dat aangaat als je bijna wordt aangereden door een auto. Alleen is er nu geen auto, maar een droom. Je lichaam kent dat verschil niet zo goed. Het reageert op het gevoel van gevaar, niet op de vraag of het “echt” is.

Neem Noor, 32. Ze kwam bij haar huisarts omdat ze dacht dat ze een hartprobleem had: ze werd meerdere keren per week zwetend wakker, met hartkloppingen en trillende handen. Overdag was ze doodmoe en bang om in slaap te vallen. Na wat doorvragen bleek dat ze al maanden heftige nachtmerries had over een oud verkeersongeluk. Haar lijf zat elke nacht in de overlevingsstand – zonder dat iemand dat zo benoemd had.

Nachtmerries, angstdromen… hoe noem je het nou eigenlijk?

Je hoort van alles: nachtmerries, nare dromen, angstdromen, paniek in je slaap. Maakt dat uit? Nou ja, een beetje.

Nachtmerries zijn vaak dromen die zo angstig of heftig zijn dat je wakker schrikt en je de droom (of delen ervan) nog goed herinnert. Ze komen meestal voor in de REM-slaap, de fase waarin je veel droomt.

Angstdromen wordt soms wat losser gebruikt: dat kan slaan op nachtmerries, maar ook op onrustige dromen die niet per se eindigen in een paniekerig ontwaken, maar wel een onrustig gevoel achterlaten.

Voor jouw lichaam is dat onderscheid minder belangrijk. Of je het nou een nachtmerrie of een angstdroom noemt: als jij wakker wordt met een bonzend hart, zweet, gespannen spieren en daarna slecht verder slaapt, dan heeft je lijf daar last van.

De fysieke klachten die vaak worden vergeten

Nachtmerries worden vaak gezien als een “psychisch” ding: angst, spanning, trauma. Klopt allemaal. Maar je lichaam doet gezellig mee. En dat merk je.

Veel gehoorde klachten na nachtmerries zijn:

• hartkloppingen of een onrustig gevoel op de borst
• zweten, vooral nek, rug en gezicht
• gespannen kaken, schouders en nek
• hoofdpijn bij het wakker worden
• trillen of een onrustig gevoel in armen of benen
• misselijkheid of een knoop in de maag
• vermoeidheid en een zwaar gevoel in het lijf

En dan hebben we het nog niet eens over de langere termijn. Als je nachten achter elkaar slecht doorslaapt door nachtmerries, kun je last krijgen van:

• concentratieproblemen
• prikkelbaarheid en kort lontje
• sneller emotioneel zijn
• meer pijnklachten (bijvoorbeeld rug- of nekpijn)
• verergering van bestaande klachten, zoals migraine of prikkelbare darm

Neem Samir, 45. Hij dacht dat zijn rugpijn en gespannen nek puur van zijn kantoorbaan kwamen. Pas toen zijn partner zei: “Je ligt ’s nachts te draaien, te mompelen en soms zelfs te schreeuwen”, viel er een kwartje. Zijn spieren stonden ’s nachts letterlijk strak van de spanning. Fysiotherapie hielp een beetje, maar pas toen hij met zijn nachtmerries aan de slag ging, werd het echt beter.

Waarom sommige mensen er veel meer last van hebben

De ene persoon heeft af en toe een nare droom en slaapt daarna rustig verder. De ander is na één nachtmerrie tot drie uur ’s nachts klaarwakker. Hoe kan dat?

Een paar dingen spelen vaak mee:

1. Stress en overbelasting overdag
Als je overdag al “hoog in je stress” zit, staat je alarmsysteem al half aan. Dan is er ’s nachts niet veel nodig om dat systeem volledig te laten ontploffen. Je dromen worden onrustiger, en je lijf reageert heftiger.

2. Eerdere nare ervaringen of trauma
Mensen die iets ingrijpends hebben meegemaakt – een ongeluk, geweld, ernstige ziekte, oorlog – kunnen terugkerende nachtmerries krijgen. Je brein probeert dat soort gebeurtenissen te verwerken, maar dat gaat niet altijd zachtzinnig. De fysieke reactie kan dan ook heftiger zijn: hartkloppingen, paniek, soms zelfs hyperventilatie.

3. Slechte nachtrust in het algemeen
Als je al slecht slaapt, vaker wakker wordt of onrustig slaapt, heb je meer kans op nare dromen. En andersom zorgen nachtmerries weer voor nog slechtere slaap. Een soort vicieuze cirkel waar je niet vrolijk van wordt.

4. Middelen zoals alcohol of bepaalde medicijnen
Alcohol lijkt misschien te helpen met inslapen, maar kan juist onrustigere slaap en meer nachtmerries geven. Sommige medicijnen (bijvoorbeeld bepaalde antidepressiva of bloeddrukmedicatie) kunnen ook levendige dromen veroorzaken. Dat betekent niet dat je ze zomaar moet stoppen, maar het is wel iets om met je arts te bespreken.

De ochtend erna: waarom je je gesloopt voelt

Misschien herken je dit: je wordt wakker, je weet dat je een nare droom hebt gehad (soms vergeet je de inhoud binnen een paar minuten), maar je lijf voelt zwaar. Alsof je niet geslapen hebt.

Dat komt doordat een nacht met nachtmerries vaak betekent dat je:

• vaker wakker wordt
• minder diepe slaap hebt
• meer tijd doorbrengt in onrustige REM-slaap

Die diepe, rustige slaap is juist de fase waarin je lichaam herstelt: spieren, immuunsysteem, hormonen, noem maar op. Als je daar minder van krijgt, ga je dat voelen. Overdag ben je moe, je concentratie zakt in, je hebt sneller hoofdpijn of spierpijn.

En dan komt er nog iets bij: de angst om weer te gaan slapen. Veel mensen met terugkerende nachtmerries stellen het naar bed gaan uit. Nog een aflevering, nog even scrollen, nog een kop koffie. Gevolg: je gaat later naar bed, slaapt korter, en je lichaam raakt nog meer ontregeld.

Lekker recept voor nog meer klachten, dus.

Wanneer wordt het een probleem waar je echt iets mee moet?

Af en toe een nare droom hoort bij het leven. Maar er zijn een paar signalen waarbij het verstandig is om niet meer te denken: “Ach, hoort erbij.”

Het is slim om naar je huisarts te gaan als:

• je meerdere keren per week nachtmerries hebt
• je bang bent om te gaan slapen
• je overdag duidelijk slechter functioneert (werk, school, gezin)
• je hartkloppingen, benauwdheid of hevig zweten hebt bij het wakker worden
• je nachtmerries te maken hebben met een traumatische gebeurtenis
• je merkt dat je somber, angstig of prikkelbaar wordt door de slechte nachten

Je hoeft niet eerst zelf alles “opgelost” te hebben voordat je hulp mag vragen. Nachtmerries kunnen horen bij bijvoorbeeld een angststoornis, depressie of PTSS, maar ook los daarvan flink roet in het eten gooien. Je huisarts kan meedenken, andere oorzaken uitsluiten en je zo nodig doorverwijzen.

Een goede startplek om je alvast in te lezen is bijvoorbeeld Thuisarts over slecht slapen of informatie van de Hersenstichting over dromen en slaap.

Wat je zelf kunt doen als je lijf elke nacht in de stress schiet

Je hoeft niet machteloos toe te kijken terwijl je elke nacht wordt opgejaagd door je eigen brein. Er zijn dingen die je zelf kunt proberen, juist gericht op die fysieke onrust.

1. Rustiger landen na een nachtmerrie

Veel mensen proberen na een nachtmerrie zo snel mogelijk weer te slapen. Logisch, maar je lichaam heeft vaak nog een paar minuten nodig om uit de paniekstand te komen.

Wat kan helpen:

• Ademhaling vertragen. Adem 4 tellen in door je neus, houd 2 tellen vast, adem 6–8 tellen uit door je mond. Een paar minuten volhouden. Lang uitademen is een soort rem op je stresssysteem.
• Iets ‘aards’ doen. Even je voeten stevig op de mat zetten, je kussen voelen, zachtjes je benen of armen wrijven. Klinkt simpel, maar het helpt je brein: ik ben hier, in dit bed, niet in die droom.
• Licht aan (eventueel zacht). Voor sommige mensen helpt een nachtlampje of even het licht aandoen om het gevoel van dreiging te doorbreken.

2. Overdag al je stresssysteem wat zachter zetten

Klinkt misschien flauw, maar wat je overdag doet, bepaalt voor een groot deel hoe je ’s nachts droomt. Als je lijf overdag continu “aan” staat, is de stap naar nachtmerrie-stand ’s nachts klein.

Denk aan:

• regelmatig pauzes nemen, zeker bij beeldschermwerk
• niet tot vlak voor slapen blijven werken of studeren
• cafeïne beperken in de avond (koffie, energiedrank, sterke thee)
• alcohol niet als “slaapmutsje” gebruiken – dat maakt je slaap onrustiger

Korte ontspanningsoefeningen, yoga of rustige wandelingen kunnen al verschil maken. Niet omdat je dan “perfect zen” moet zijn, maar omdat elke stap die je stressniveau iets verlaagt, ook ’s nachts doorwerkt.

3. Je slaapkamer minder ‘eng’ maken

Als je bed voelt als de plek waar de nachtmerries beginnen, is het logisch dat je daar met tegenzin naartoe gaat.

Kleine dingen die kunnen helpen:

• zorg dat je kamer prettig aanvoelt: niet te rommelig, niet te fel licht
• een vast avondritueel: bijvoorbeeld douchen, lezen (iets luchtigs), lamp dimmen
• schermen (telefoon, laptop, tv) minimaal een halfuur voor slapen wegleggen

En ja, dat laatste is irritant om te horen. Maar eindeloos doomscrollen of true crime kijken vlak voor je slaap is vragen om onrustige dromen.

4. Praten over de inhoud – maar wel veilig

Sommige mensen merken dat het helpt om hun nachtmerrie kort op te schrijven of er met iemand over te praten. Niet om de droom “te analyseren”, maar om je brein een soort uitlaatklep te geven.

Je kunt bijvoorbeeld:

• de droom kort opschrijven en afsluiten met één zin over het nu: “Ik lig nu veilig in mijn bed.”
• met een vertrouwd persoon delen wat er gebeurde en hoe je je voelde

Merk je dat de dromen te maken hebben met iets heel naars uit je leven, en dat je daar overdag ook last van hebt? Dan is begeleiding door een psycholoog vaak verstandiger dan zelf blijven rommelen. Bij trauma-gerelateerde nachtmerries kunnen specifieke behandelvormen zoals EMDR of Imagery Rehearsal Therapy helpen; daar kun je via je huisarts naar vragen.

Wanneer het meer is dan ‘gewoon slechte nachten’

Er zijn situaties waarin nachtmerries deel zijn van een bredere slaapstoornis of psychische aandoening. Denk aan:

• PTSS (posttraumatische stressstoornis) met terugkerende, heel realistische nachtmerries over wat je hebt meegemaakt
• Angststoornissen, waarbij piekeren en spanning overdag en ’s nachts elkaar versterken
• Depressie, waar nachtmerries en verstoorde slaap vaak bij horen

Dan is het dus niet “je slaapt slecht, dus voel je je rot”, maar een wisselwerking. Je stemming, je lijf en je slaap trekken elkaar omlaag.

Op sites als Gezondheidsnet en het Slaapinstituut vind je meer informatie over verschillende slaapstoornissen en behandelingen in Nederland.

Nachtmerries bij kinderen: niet altijd onschuldig

Misschien lees je dit niet alleen voor jezelf, maar ook omdat je kind vaak gillend wakker wordt. Bij kinderen komen nachtmerries veel voor. Hun fantasie is groot, hun brein is druk met verwerken.

Toch is het goed om op te letten als:

• je kind meerdere keren per week nachtmerries heeft
• je kind overdag duidelijk angstiger wordt
• de nachtmerries steeds over hetzelfde heftige onderwerp gaan

Dan kan het zinvol zijn om met de huisarts of het consultatiebureau te overleggen. Ook bij kinderen zie je soms dat hun lichaam flink reageert: zweten, een bonzend hart, niet meer in slaap durven vallen.

Jij bent niet ‘aanstellerig’ – je lichaam reageert echt

Misschien heb je al vaker gehoord: “Het is maar een droom, joh.” Of misschien zeg je dat zelf tegen jezelf. Maar als jouw lijf elke nacht in de stressstand schiet, dan is dat niet niks.

Nachtmerries en angstdromen kunnen je slaap, je lichaam en je dagelijks leven behoorlijk in de war schoppen. Dat betekent niet dat je er voor altijd aan vastzit, maar wel dat het serieus genoeg is om aandacht aan te geven.

Kort samengevat:

• je lichaam reageert tijdens een nachtmerrie alsof er echt gevaar is
• die fysieke stress merk je nog lang na het wakker worden
• op de lange termijn kunnen nachtmerries bijdragen aan vermoeidheid, pijnklachten en somberheid
• er zijn dingen die je zelf kunt doen om je lijf te kalmeren
• en als het je leven gaat beheersen, is professionele hulp geen luxe, maar gewoon verstandig

Je hoeft het niet stoer alleen te doen. Begin desnoods klein: vertel iemand dat je hier last van hebt, of bespreek het bij je volgende afspraak met de huisarts. Je nachten hoeven niet voor altijd een thriller te blijven.

Veelgestelde vragen over nachtmerries en lichamelijke klachten

Kun je echt lichamelijke schade oplopen van nachtmerries?

Je krijgt niet zomaar een hartinfarct puur door een nachtmerrie, maar chronische slechte slaap en langdurige stress zijn op termijn wel ongunstig voor je gezondheid. Denk aan hogere bloeddruk, meer vatbaarheid voor infecties en verergering van bestaande klachten. Het is dus geen onzin om dit serieus te nemen.

Is het normaal om je droom binnen een paar minuten te vergeten?

Ja, dat gebeurt heel vaak. Je kunt dan toch met een bonzend hart en zweterig wakker liggen, terwijl je de inhoud kwijt bent. Je lichaam reageert op de stress van de droom, ook als je brein het verhaal laat vervagen.

Helpt slaapmedicatie tegen nachtmerries?

Niet per se. Sommige slaapmiddelen kunnen je slaapstructuur veranderen en dromen juist beïnvloeden. Bovendien lossen ze de oorzaak van de nachtmerries meestal niet op. Gebruik slaapmedicatie alleen in overleg met je arts, en liefst kortdurend.

Zijn nachtmerries altijd een teken van een psychische stoornis?

Nee. Iedereen heeft wel eens nachtmerries, zeker in stressvolle periodes. Pas als ze vaak voorkomen, lang aanhouden of duidelijk samenhangen met trauma, angst of somberheid, is verder onderzoek zinvol.

Naar wie kan ik toe als ik hier echt last van heb?

Begin bij je huisarts. Die kan lichamelijke oorzaken uitsluiten, met je meedenken over stress, medicijnen en leefstijl, en je zo nodig doorverwijzen naar een psycholoog, slaapcentrum of GGZ-instelling. Op Thuisarts.nl vind je alvast betrouwbare informatie om mee te nemen in het gesprek.