BiPAP-therapie: als ademen ineens teamwork wordt

Waarom iemand überhaupt aan BiPAP begint

BiPAP-therapie komt zelden als eerste stap op tafel. Meestal is er al een heel traject geweest. Snurken, vermoeidheid, misschien al een CPAP-apparaat geprobeerd, of een longarts die zich zorgen maakt over je ademhaling.

Neem Karin, 54 jaar, met ernstige slaapapneu en overgewicht. Ze kreeg eerst een CPAP-apparaat. Dat blies met één constante druk lucht naar binnen. Technisch gezien prima, maar zij kreeg het benauwd bij uitademen, raakte paniekerig en hield het masker geen uur op. Bij de controle in het slaapcentrum bleek: apneus niet goed onder controle, saturatie ’s nachts te laag. De stap naar BiPAP volgde al snel.

Dat is vaak het moment waarop BiPAP in beeld komt: als de ademhaling zwaarder is, als de uitademing tegen een vaste druk te veel moeite kost, of als er meer aan de hand is dan alleen “gewone” slaapapneu, zoals bij neuromusculaire aandoeningen of ernstig COPD.

Wat BiPAP anders doet dan “gewone” CPAP

Zonder in technisch jargon te verdrinken: BiPAP werkt met twee verschillende drukken. Dat is eigenlijk het hele trucje.

• Bij inademen geeft het apparaat een hogere druk (IPAP) zodat je makkelijker lucht naar binnen krijgt.
• Bij uitademen zakt de druk naar een lagere waarde (EPAP), zodat uitademen minder zwaar voelt.

Waar CPAP dus één constante druk geeft, speelt BiPAP meer met de ademhaling mee. Voor mensen die moeite hebben met uitademen tegen een hoge druk, kan dat echt het verschil zijn tussen “ik trek dit niet” en “hier kan ik aan wennen”.

Bij sommige vormen van BiPAP kan het apparaat ook een soort ademhalingsfrequentie overnemen: als je even niet ademt, geeft de machine zelf een ademteug. Dat zie je bijvoorbeeld bij mensen met neuromusculaire aandoeningen of ernstige overgewicht-gerelateerde ademhalingsproblemen.

Voor wie BiPAP-therapie meestal op tafel komt

BiPAP wordt in Nederland en België vooral ingezet bij mensen waarbij een simpele CPAP niet voldoende of niet haalbaar is. Denk aan situaties zoals:

• Ernstige obstructieve slaapapneu waarbij CPAP niet verdragen wordt
• COPD met nachtelijke ademhalingsproblemen
• Obesitas-hypoventilatiesyndroom (als overgewicht de ademhaling belemmert)
• Neuromusculaire aandoeningen zoals ALS of spierziekten
• Centrale slaapapneu of gemengde vormen

In de spreekkamer klinkt het vaak zo: “We hebben alles geprobeerd, maar uw ademhaling ’s nachts blijft onvoldoende. We gaan overstappen op BiPAP, daarmee kunnen we u meer ondersteunen.” Klinkt zwaar, maar in de praktijk geeft het veel mensen juist wat lucht - letterlijk en figuurlijk.

Hoe een BiPAP-traject er in het echt uitziet

Van slaaponderzoek naar apparaat op het nachtkastje

De weg naar BiPAP begint bijna altijd met onderzoek: een slaapregistratie in een slaapcentrum of ziekenhuis, soms aangevuld met longfunctieonderzoek en bloedgassen (meting van zuurstof en koolzuur). Artsen willen weten: hoe ernstig is de ademhalingsstoornis, wat gebeurt er precies ’s nachts, en is er sprake van zuurstoftekort of ophoping van koolzuur.

Als BiPAP wordt voorgesteld, volgt meestal een aanmeet- en instelsessie. Een verpleegkundige of longfunctieassistent zoekt samen met jou:

• Het juiste masker (neusmasker, neusmondmasker, soms een neusdoppenmasker)
• De eerste drukinstellingen
• Comfortopties zoals bevochtiging en zachte opbouw van de druk bij inslapen

Bij Tom, 46 jaar, vrachtwagenchauffeur met obesitas en ernstig slaapapneu, ging dat zo: hij kreeg een proefnacht in het ziekenhuis met BiPAP, waarbij de druk stap voor stap werd opgehoogd terwijl zijn slaap en ademhaling werden gemonitord. De dag erna voelde hij zich “raar wakker” - alsof zijn hoofd voor het eerst in jaren helder was.

Wennen: de eerste nachten zijn zelden perfect

Laten we eerlijk zijn: slapen met een slang en masker op je gezicht is allesbehalve romantisch. De eerste nachten zijn vaak zoeken:

• Masker lekt of schuurt
• Mond wordt droog
• Je wordt wakker van het geluid of van de luchtstroom
• Je voelt je “vastgeklonken” aan het apparaat

Veel mensen hebben eigenlijk best wel de neiging om het ding na een uur af te trekken. Daarom is begeleiding zo belangrijk. Goede slaapcentra plannen in de eerste weken al snel een controle of telefonisch contact in. Aanpassingen in masker, drukinstellingen en bevochtiging kunnen een wereld van verschil maken.

Een tip die je vaak hoort in de praktijk: begin desnoods met alleen een paar uur per nacht en bouw op. Beter half de nacht goed beademd, dan het apparaat in de kast.

Waar je lijf op reageert: wat BiPAP oplevert

Als de instellingen kloppen en je het apparaat voldoende gebruikt, zie je meestal binnen dagen tot weken duidelijke veranderingen.

Mensen beschrijven vaak:

• Minder nachtelijk wakker worden
• Minder hoofdpijn in de ochtend
• Minder slaperigheid overdag
• Meer concentratie en minder “mist in het hoofd”
• Minder kortademigheid bij kleine inspanningen

Bij aandoeningen met koolzuurophoping (zoals obesitas-hypoventilatie of ernstige COPD) zie je in de bloedgassen dat het koolzuur daalt. Dat is niet alleen prettig, maar voorkomt op langere termijn ook verslechtering van de longen en het hart.

Bij neuromusculaire aandoeningen is BiPAP vaak een onderdeel van een groter pakket aan zorg. Daar gaat het niet alleen om beter slapen, maar ook om levensverlenging en het behouden van kwaliteit van leven.

De keerzijde: ongemakken en valkuilen

BiPAP is geen magische oplossing. Het is een hulpmiddel dat goed kan werken, maar alleen als je het ook echt gebruikt. En daar zitten wat haken en ogen aan.

Veelgehoorde problemen:

• Luchtlekkage langs het masker, met irritatie van de huid of tranende ogen
• Droge mond of keel, ondanks bevochtiging
• Winderigheid of een opgeblazen gevoel door ingeslikte lucht
• Drukplekken op de neusbrug of wangen
• Geluidsoverlast voor partner of gebruiker

Soms ligt het probleem niet bij het apparaat, maar bij schaamte of acceptatie. Sommige mensen vinden het lastig om met een masker te slapen naast hun partner. Anderen voelen zich “patiënt” zodra het apparaat aangaat.

Daarom is het zo belangrijk dat zorgverleners niet alleen naar de cijfers kijken (aantal apneus, saturatie), maar ook naar hoe iemand zich voelt, hoe de thuissituatie is, en of er psychologische drempels zijn.

Wanneer BiPAP echt het verschil maakt

Je ziet de impact van BiPAP het duidelijkst bij mensen die voorheen ’s nachts structureel te weinig zuurstof hadden of te veel koolzuur ophoopten.

Bij iemand met ernstig slaapapneu daalt de bloeddruk soms, verbetert het risico-profiel voor hart- en vaatziekten, en neemt het risico op verkeersongevallen door slaperigheid af. Dat is niet alleen prettig voor de persoon zelf, maar ook voor de omgeving.

Bij COPD-patiënten die ’s nachts BiPAP gebruiken, zie je in onderzoeken dat ziekenhuisopnames door longaanvallen soms afnemen. De ademhalingsspieren krijgen rust, waardoor de longen overdag minder “op hun tandvlees” lopen.

En bij neuromusculaire aandoeningen is BiPAP vaak onderdeel van een traject waarin stap voor stap meer ondersteuning nodig is. In die context wordt een apparaat op het nachtkastje opeens een belangrijk stukje autonomie: thuis slapen, in eigen bed, met ondersteuning.

Hoe zit het met vergoeding en praktische zaken?

In Nederland en België valt BiPAP meestal onder de ademhalingsondersteunende hulpmiddelen die via de zorgverzekeraar of mutualiteit vergoed worden, mits voorgeschreven door een specialist (meestal longarts, neuroloog of specialist in slaapgeneeskunde).

In de praktijk betekent dat:

• Het apparaat wordt geleverd door een gespecialiseerd hulpmiddelenbedrijf
• Zij regelen vaak onderhoud, filters, slangen en maskers
• Er zijn periodieke controles, soms thuis, soms in het ziekenhuis

Let wel: eigen risico in Nederland kan een rol spelen bij de eerste kosten in een jaar. In België werkt het met terugbetaling via de mutualiteit en specifieke conventies. De exacte regels veranderen nog wel eens, dus het is slim om dit na te vragen bij je zorgverzekeraar of behandelend centrum.

Leven met BiPAP: van ‘moeten’ naar ‘willen’

De mooiste omslag zie je bij mensen die van “ik moet van de dokter” naar “ik wil dit zelf” gaan. Dat gebeurt meestal niet in week 1, maar ergens tussen maand 1 en maand 6.

Karin, die het masker eerst amper een uur ophield, merkte na een paar weken dat ze minder migraine-achtige hoofdpijn had. Ze kon zich beter concentreren op haar werk en viel niet meer in slaap op de bank na het eten. Op een gegeven moment zei ze in de spreekkamer: “Als ik nu een nacht zonder doe, voel ik dat de volgende dag meteen. Dus ja, ik neem dat apparaat zelfs mee op vakantie.”

Dat is uiteindelijk waar BiPAP-therapie over gaat: niet alleen over ademcurves en saturatielijnen, maar over wat je overdag nog kunt, hoe wakker je je voelt, en hoeveel ruimte er nog is voor werk, gezin en hobby’s.

Wanneer je opnieuw aan de bel moet trekken

BiPAP is geen “instellen en nooit meer naar kijken”-apparaat. Er zijn momenten waarop het slim is om je arts of leverancier weer te contacten:

• Als je weer meer klachten krijgt (slaperigheid, hoofdpijn, benauwdheid)
• Als je flink bent aangekomen of juist veel bent afgevallen
• Als je masker structureel lekt of pijn doet
• Als je een nieuwe long- of spierziekte-diagnose krijgt

Drukinstellingen die vijf jaar geleden perfect waren, kunnen nu gewoon niet meer passen bij je lichaam. Bij twijfel is een nieuwe slaapregistratie of controlemeting geen overbodige luxe.

Waar je betrouwbare info kunt vinden

Wil je verder lezen, maar dan zonder commerciële verkooppraatjes, dan zijn dit goede startpunten:

• Thuisarts.nl heeft duidelijke info over slaapapneu, CPAP en de rol van ademhalingsondersteuning: https://www.thuisarts.nl/slaapapneu
• Gezondheidsnet besteedt regelmatig aandacht aan slaap en ademhaling: https://www.gezondheidsnet.nl/onderwerp/slaap
• Hersenstichting legt helder uit wat slaapapneu met je hersenen en functioneren doet: https://www.hersenstichting.nl/hersenaandoeningen/slaapapneu

Voor meer specialistische info kun je ook kijken op websites van Nederlandse en Belgische slaapcentra en longafdelingen van universitaire ziekenhuizen.

Veelgestelde vragen over BiPAP-therapie

Doet BiPAP pijn of is het gevaarlijk?

BiPAP hoort geen pijn te doen. Oncomfortabel in het begin, ja, dat wel. Drukplekken, droge mond of een opgeblazen gevoel komen geregeld voor, maar dat is meestal met aanpassing van masker, druk of bevochtiging goed te verbeteren. Gevaarlijk is het in normale medische setting niet: de instellingen worden bepaald door een arts, en moderne apparaten zijn voorzien van allerlei veiligheidsmechanismen.

Hoe lang moet je BiPAP gebruiken per nacht voor effect?

Artsen mikken vaak op minimaal 4 uur per nacht, maar meer is beter. Het gaat om een combinatie van duur en regelmaat. Elke nacht een paar uur is waardevoller dan af en toe een hele nacht. Veel gebruikers merken dat ze zich pas echt duidelijk beter voelen als ze het apparaat het grootste deel van de nacht dragen.

Mag je met BiPAP op vakantie of in het vliegtuig?

Ja, dat kan meestal prima. De meeste moderne apparaten zijn relatief compact en hebben een wereldstekker of spanningsomvormer. In het vliegtuig is het handig om vooraf bij de luchtvaartmaatschappij te informeren; sommige maatschappijen willen een medische verklaring. Op vakantie is het wel slim om een verlengsnoer en eventueel een adapter mee te nemen.

Wat als ik het masker echt niet verdraag?

Dan is het belangrijk om dat snel aan te geven bij je slaapcentrum of leverancier. Er zijn verschillende typen maskers, hoofdbanden en pasvormen. Soms helpt een heel ander type masker, soms een andere drukinstelling of een langzamere opbouw van de druk. In uitzonderlijke gevallen wordt gekeken naar alternatieven, maar meestal is er binnen de wereld van maskers en instellingen meer mogelijk dan je in eerste instantie denkt.

Is BiPAP hetzelfde als beademing op de intensive care?

Nee. BiPAP is een vorm van niet-invasieve ademhalingsondersteuning via een masker. Je ademt zelf nog, maar krijgt hulp van het apparaat. Op de intensive care wordt vaak invasieve beademing gebruikt via een buis in de keel of een tracheostoma, waarbij de machine veel meer van de ademhaling overneemt. BiPAP zit daar duidelijk onder qua intensiteit en wordt juist thuis of op gewone verpleegafdelingen gebruikt.